Οι επισκέψεις του Πατροκοσμά στη Βόρειο Ήπειρο και η διήμερη παραμονή του στη Δρόβιανη.

Γράφει ο ΝΙΚΟΣ Θ. ΥΦΑΝΤΗΣ

Ο Κοσμάς ο Αιτωλός, κατά κόσμο Κώνστας, γεννήθηκε στο χωριό Μέγα Δένδρο της Αιτωλίας το 1714. Τα πρώτα γράμματα τα έμαθε από τον ιεροδιάκονο Γεράσιμο Λύτσικα στη Σιγδίτσα της Παρνασσίδας. Την εγκύκλιο μόρφωση, τα «γραμματικά» στα είκοσι χρόνια του άρχισε να τα διδάσκεται από τον Ιεροδιάκονο Ανανία. Πριν από το 1750 πήγε στο Άγιο Όρος. Στην Αθωνιάδα Σχολή του Αγίου Όρους τελείωσε τα «γραμματικά» και διδάχτηκε τη Λογική από τον εκ Μετσόβου διδάσκαλον Τζαρτζούλη, που ήταν Σχολάρχης της Αθωνιάδος Σχολής μετά τον Ευγένιο Βούλγαρη, τον οποίον ο Κοσμάς είχε επίσης δάσκαλο. Στη Μονή Φιλοθέου του Αγίου Όρους κουρεύτηκε μοναχός και χειροτονήθηκε ιερομόναχος.

Το 1760 τον βρίσκουμε στην Κωνσταντινούπολη, όπου διδάχτηκε την ρητορική από τον ιερομόναχο αδερφό του Χρύσανθο. Στην Κωνσταντινούπολη παίρνει την ευλογία και την άδεια από τον Πατριάρχη Σωφρόνιο Β’ «τον εκ Δελβίνου» της Ηπείρου και αρχίζει την ιεραποστολική του δράση, που θα συνεχιστεί ως το θάνατό του (1779).
Ο θάνατος τον βρήκε στις 24 Αυγούστου 1779. Ο Κουρ Πασάς του Μπερατιού διέταξε τη θανάτωσή του. Ο Χότζας της περιοχής τον παρέδωσε σε μια ομάδα τούρκων, οι οποίοι τον κρέμασαν σε ένα δέντρο έξω από το χωριό Κολικόντασι, κοντά στο Μπεράτι, δίπλα στον Άψο ποταμό. Αυτό ήταν το μαρτυρικό τέλος του Εθναπόστολου Κοσμά του Αιτωλού.

Να πούμε με βεβαιότητα ότι το βάρος του ιεραποστολικού του έργου το έριξε στην Ήπειρο και, κυρίως, στο Βόρειο τμήμα της, όπου οι αλλαξοπιστίες, πραγματική χιονοστιβάδα, απειλούσαν με αφανισμό τους ορθόδοξους χριστιανούς της περιοχής. Ο ισαπόστολος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο Άγιος των Σκλάβων, κατά την πρώτη του περιοδεία επισκέφτηκε την κωμόπολη της Δρόβιανης. Η Δρόβιανη κατά τους παρελθόντες δύσκολους αιώνες εξέπεμπε πνευματικό φως και εξέθρεψε επιστήμονες, συγγραφείς, καθηγητές, δασκάλους, επιχειρηματίες, οι οποίοι κατά τα χρόνια της ανείπωτης καταφρόνιας μετέδιδαν ελληνικά γράμματα και ελληνική παιδεία. Με ζήλο και φιλοτιμία οι απανταχού Δροβιανίτες συντηρούσαν τα εκπαιδευτικά τους ιδρύματα. Αποτέλεσμα αυτής της στήριξης η Δρόβιανη αναπτύχθηκε σε σπουδαίο πνευματικό κέντρο και βοήθησε στη διάδοση των ελληνικών γραμμάτων. Ο Πατροκοσμάς, όταν επισκέφτηκε τη Δρόβιανη, ευχαριστήθηκε που βρήκε τα σχολεία σε καλή κατάσταση.

Ο Εθναπόστολος Κοσμάς ο Αιτωλός, όταν η εξωμοσία απειλούσε με αφανισμό τους χριστιανικούς πληθυσμούς, έσωσε πολλές βορειοηπειρωτικές πόλεις και χωριά. Οι διδαχές του έγιναν Ευαγγέλιο για τις χριστιανικές κοινότητες. Ο Μολοσσός γράφει πως η διδαχή που δημοσίευσε στα «Μακεδονικά» το 1900 απαγγέλθηκε «εις τον περίβολον της εκκλησίας της Παναγίας της Δρόβιανης» το 1767.
Απ’ όπου περνούσε δίδασκε, νουθετούσε, συμβούλευε και παρότρυνε να ιδρύουν και να συντηρούν σχολεία για την εκπαίδευση των νέων. Περνώντας από τη Μουζίνα (χωριό στο δρόμο για τους Αγίους Σαράντα μετά από τους Γεωργουτσάτες) πληροφορήθηκε ότι δεν είχαν σχολεία. Τους έστειλε την παρακάτω επιστολή, παροτρύνοντας τους Μουζινιώτες να ιδρύσουν σχολείο. Η επιστολή έχει καταχωρηθεί από τον Ν. Μυστακίδη στη «Φωνή της Ηπείρου» (8-12-1895, φ.166) και έχει ως εξής: «Ευγενέστατοι, αγαπητοί μου αδελφοί, οι κατοικούντες την χώραν Μουζήναν σαν ασπάζομαι και παρακαλώ τον Άγιον Θεόν διά την ψυχικήν και σωματικήν σας υγείαν. Εγώ, αδελφοί μου, ως δούλος ανάξιος Χριστού του Θεού ημών, περιερχόμενος και διδάσκων το κατά δύναμιν τους χριστιανούς με άδειαν των κατά τόπον αρχιερέων ήλθα και εδώ εις την χώραν σας, και βλέποντας ότι δεν έχετε σχολείον να διαβάζουν τα παιδιά σας χωρίς πληρωμήν, παρακίνησα τους χριστιανούς και έδωκαν το κατά δύναμιν και προαίρεσιν διά το σχολείον σας, πρέπει και η ευγένειά σας πάντες να βοηθάτε πάντοτε το σχολείον σας εξ ιδίων πόρων, ή κοινώς από την χώραν ή και από βακούφια διά να λάβητε και παρά Θεού τον μισθόν σας και τιμήν παρ’ ανθρώπων. Είμαι δε και εγώ χρεώστης να παρακαλώ τον Κύριον τον ευλογούντα τα πάντα, να ευλογήση και την χώραν σας, και να σας αξιώση να ζήσετε και εδώ καλά και θεάρεστα και να σας βάλη και εις τον παράδεισον και να χαίρεσθε και να ευφραίνεσθε και δοξάζετε την αγίαν τριάδα, αμήν. Έβαλα δε και επίτροπον, με την γνώμην πάντων, τον παπα – κυρ Διαμάντην, και επιστάτας και βοηθούς αυτού όλην την χώραν, μάλιστα δε τον παπα – κυρ Ντέντεν και τον κυρ Αθανάσιον τον Ζήση και τον κυρ Νίκα του Κυριάκου να κυβερνήσουν το σχολείον, καθώς ο Κύριος τους φωτίσει. Ταύτα και υγιαίνετε εν Κυρίω.
άψοθ Ιούλιος – 

Κοσμάς Ιερομόναχος ευχέτης».

Ο Πατροκοσμάς παρέμεινε δυο μέρες στη Δρόβιανη, νουθετώντας τους κατοίκους να έχουν αγάπη μεταξύ τους και να φροντίζουν για τη συντήρηση των σχολείων, ώστε τα παιδιά να μαθαίνουν γράμματα δωρεάν. Τους προέτρεψε να πουλήσουν κάθε περιττό για να εξοικονομηθούν χρήματα για τα σχολεία. «Θα ηδύναντο, τους είπε, τα σχολεία σας να έχωσι διαρκείς πόρους άνευ δυσκολίας, εάν πάντες υμείς οι κάτοικοι ηθέλατε και πρέπει να θελήσητε ίνα εκποιήσητε παν περιττόν, οίου μεταξωτού, χρυσά και αργυρά ενδύματα και κουμβιά να τα αφιερώσητε όλα αυτά εις τα σχολεία δια να πωληθώσι και με τον τόκον αυτών των χρημάτων να διατηρώνται τα σχολεία σας διά να μανθάνωσι δωρεάν τα τέκνα σας γράμματα».
Οι Δροβιανίτες υπάκουσαν στις συμβουλές του Πατροκοσμά και συγκεντρώθηκαν αρκετά χρήματα από την εκποίηση των περιττών. Πρώτες οι γυναίκες κατέθεσαν προς πώληση τα ενδύματα και τα χρυσαφικά τους και ακολούθησαν και οι ταξιδεμένοι που βρίσκονταν στο χωριό. Από τις πόλεις και τα χωριά που περνούσε ο Άγιος όλοι οι κάτοικοι έβγαιναν να τον προϋπαντήσουν. Ως εξής περιγράφει την υποδοχή του Αγίου από τους Δροβιανίτες ο Ν. Μυστακίδης (Φωνή της Ηπείρου, 8-12-1895, φ. 166): «Μόλις η κωμόπολις αύτη μαθούσα τον ερχομόν του Αγίου τούτου ήρξαντο αι κωδονοκρουσίαι, αίτινες εφανέρωνον από το εν άκρον εις του άλλου την πραγματικήν του Αγίου άφιξιν, και την πρωτοβουλία των τότε Κωνσταντίνου Πρωτόπαπα, Αναγνώστου Σταύρου, Δρόσου Οικονόμου και του εξάρχου κλπ. προυχόντων τότε της Δρόβιανης, ης οι κάτοικοι αδιακρίτως μικροί τε και μεγάλοι εξήλθον πέρα του λόφου «Δήμητρα» και υπεδέχθησαν αυτόν μετ’ ανοικτάς αγκάλας ησπάζετο εις, κατά τάξιν και ηλικίαν την δεξιάν του Αγίου και παραλαβόντες οι ιερείς και διδάσκαλοι ωδήγησαν αυτόν εις την αίθουσαν υποδοχής».
Αυτά τα ελάχιστα από το πέρασμα του Πατροκοσμά από τη Μουζίνα και την διήμερη παραμονή του στη Δρόβιανη. Οι Βορειοηπειρώτες δικαιολογημένα θεωρούν τον Πατροκοσμά σωτήρα τους και πανηγυρίζουν στη μνήμη του αποδίδοντας την ευγνωμοσύνη τους προς τον σεπτό Άγιο που παρέδωσε το πνεύμα του στο Κολικόντασι του Μπερατιού.
Ο αγώνας του Κοσμά του Αιτωλού για τη διατήρηση της πίστης στην Ορθοδοξία και της Ελληνικής συνείδησης στους πληθυσμούς της Βορείου Ηπείρου έχει αναγνωριστεί και από εξέχουσες προσωπικότητες των γραμμάτων και της επιστήμης, οι οποίοι με ευγνωμοσύνη αναφέρονται στον Άγιο Κοσμά. Ο Κ. Ι. Άμαντας γράφει σχετικά για τον Άγιο Κοσμά: «Είναι γνωστό ότι ο θρυλικός Κοσμάς ο Αιτωλός στη Β. Ήπειρο δούλεψε περισσότερο για τον χριστιανισμό και για τα σχολεία και ότι οι Τουρκαλβανοί τον «έπνιξαν με σχοινί» στα 1779 κοντά στο Βεράτι. Ο Άγιος Κοσμάς είναι ένας από τους πρώτους που μαρτύρησαν για τον χριστιανικό ελληνισμό της Β. Ηπείρου».
Και ο Ν. Τωμαδάκης γράφει επίσης: «Η συνείδησις των κατοίκων (Β. Ηπείρου) υπήρξε πάντοτε ελληνική εκεί, από των ιστορικών χρόνων και μέχρι του μαρτυρίου του μεγάλου ιεραποστόλου Κοσμά του Αιτωλού (+1779), ο οποίος ειργάσθη δια την στερέωσιν της Χριστιανικής Πίστεως και την πρόοδον της Παιδείας της περιοχής εκείνης και εμαρτύρησεν υπέρ αυτών και του Έθνους ημών».
Και ο Ηπειρώτης, ο Γιαννιώτης Δημ. Σαλαμάγκας γράφει: «κανένας απ’ τους μεγάλους λογάδες δεν είχε τόσους αναγνώστες, όσες ψυχές είχεν αιχμαλωτίσει με τα λόγια του ο Άγιος Κοσμάς, ο Πρώτος Δάσκαλος του Γένους».            http://aftonomi.gr/koinonia/thriskia/item/3777-oi-episkepseis-tou-patrokosma-sti-boreio-ipeiro-kai-i-diimeri-paramoni-tou-sti-drobiani.html