Οι Κληρικοί και Μοναχοί στα έσχατα χρόνια.

Του Ιωάννου Ρίζου

Στα ενταλτήρια γράμματα με τα οποία εφοδίαζε η Εκκλησία τους χειροτονηθέντες Αρχιερείς, το πρώτο καθήκον που τους υπενθύμιζε ήταν η φύλαξη της Ορθοδόξου Πίστεως.

Διά του θεσμού της Αρχιερωσύνης «τα της καθαράς και αμωμήτου πίστεως διαφυλάττεται γνωρίσματα και ανόθευτον ταύτης εναστράπτει της Ορθοδοξίας το κάλλος». Και «τα θεία και αποστολικά θεσπίσματα, χερσίν υπτίαις, εισδέχεσθαι και ως θεοχαράκτους πλάκας ταύτα τιμάν και φυλάττειν».[1] Και μόνον το όνομα του Επισκόπου –παρατηρεί ο Ζωναράς στην ερμηνεία του ΝΗ΄ Αποστολικού Κανόνα– πρέπει να είναι μία διαρκής υπόμνηση του πνευματικού χρέους του επισκόπου απέναντι στον λαό. Ο Επίσκοπος είναι ο φρουρός, που από υψηλό μέρος επισκοπεί, μηπως αντιληφθεί έγκαιρα κάποια εχθρική ενέργεια. Αλλοίμονο εάν ο Επίσκοπος κοιμηθεί. Η πόλη θα καταστραφεί εξ αιτίας του. Προς αυτόν απευθύνεται η φωνή του Ιεζεκιήλ: «Υιέ ανθρώπου, σκοπόν τέθεικά σε τω οίκω Ισραήλ και τω οίκω Ιούδα· ει μη διαστείλη, μηδέ λαλήσης αποθανείται ο άνομος εν τη ανομία αυτού και το αίμα αυτού εκ της χειρός σου εκζητήσω».[2] Όταν ο ύπαρχος του αυτοκράτορα Ουάλεντα (304-378), ο Μόδεστος, πίεζε τους Επισκόπους να υπογράψουν υπέρ του αρειανισμού, ο Μ. Βασίλειος απτόητος από τις απειλές για δήμευση της περιουσίας του, εξορία και θανατική καταδίκη, αρνούνταν. Ο Μόδεστος εξοργισμένος του είπε ότι κανείς Επίσκοπος δεν του μίλησε έτσι. Και ο Μ. Βασίλειος απάντησε: «Φαίνεται ότι δεν συνάντησες πραγματικό Επίσκοπο». Τέτοιοι ήταν οι Επίσκοποι του Χριστού. Πως θα είναι όμως οι Κληρικοί και Μοναχοί των εσχάτων χρόνων; Τι λένε οι Άγιοί μας;

Ο άγιος Ιππόλυτος
«Οι ποιμένες ως λύκοι γενήσονται. Οι Ιερείς το ψεύδος ασπάσονται. Οι Μοναχοί τα του κόσμου ποθήσουσιν…».[3]

Ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός
«Οι κληρικοί θα γίνουν οι χειρότεροι και ασεβέστεροι των όλων»[4]

Ο άγιος Νείλος ο Αγιορείτης
«Όταν πλησιάση ο καιρός της ελεύσεως του Αντιχρίστου θα σκοτισθή η διάνοια των ανθρώπων από τα πάθη της σαρκός και θα πληθυνθή σφόδρα η ασέβεια και η ανομία… Οι ποιμένες των Χριστιανών Αρχιερείς και Ιερείς θα είναι άνδρες κενόδοξοι, μη γνωρίζοντες παντελώς την δεξιάν οδόν από την αριστεράν… Αι Εκκλησίαι δε του Θεού θα στερηθούν ευλαβών και ευσεβών Ποιμένων και αλλοίμονον τότε εις τους εν τω κόσμω ευρισκομένους Χριστιανούς, οι οποίοι θα στερηθούν τελείως την πίστιν, διότι δεν θα βλέπουν από κανένα φως επιγνώσεως…».[5]

Ο Αββάς Μωϋσής
«Εν ταίς ημέραις εκείναις… θέλουν προχειρίζεσθαι Ηγούμενοι και ποιμένες άνδρες αδόκιμοι αρετής, άπιστοι… μη διακρίνοντες την δεξιάν οδόν εκ της αριστεράς, αμελείς, φιλομέριμνοι, τα πρωτεία με δώρα αρπάζοντες… μη γνωρίζοντες κατηχείν και νουθετείν το ποίμνιον… εκ της τοιαύτης δε αμελείας και κατάφρονήσεως των ποιμένων απολούνται οι αδελφοί…».[6]

Ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων
«Ζητάμε σημείο της [Β΄] παρουσίας του Κυρίου. Εμείς οι εκκλησιαστικοί ζητάμε εκκλησιαστικό σημείο, και ο Κύριος λέγει· “και τότε θα σκανδαλισθούν πολλοί και θα παραδώσουν ο ένας τον άλλο και θα μισήσουν ο ένας τον άλλο”».[7] «Αν ακούσης ότι Επίσκοποι στρέφονται εναντίον Επισκόπων και κληρικοί εναντίον κληρικών και λαοί εναντίον λαών και φτάνουν μέχρι να χυθεί αίμα, να μην ταραχθείς. Διότι κάτι τέτοιο είναι ήδη γραμμένο».[8]

Ο Αββάς Ισχυρίων
Κάποτε, (τον 4ο αιώνα), όταν ρωτήθηκαν κάποιοι Μονα-χοί για το πως θα ζούν και θα είναι οι Μοναχοί και Κληρικοί τις επόμενες γενεές και τα έσχατα χρόνια, ο Αββάς Ισχυρίων είπε τα εξής: «Αυτοί πρόκειται να εργασθούν και να φθάσουν στα μισά απ’ ο,τι μπορέσαμε και φθάσαμε εμείς». Και ερώτησαν πάλι. «Και μετά απ’ αυτούς οι μετέπειτα τι θα κάνουν;» Και απήντησε: «Εκείνοι δεν πρόκειται να έχουν κανένα πνευματικό έργο και καμία ουσιαστική αρετή. Πρόκειται δε να τους έλθει πολύ μεγάλος πειρασμός και όσοι μπορέσουν να αντέξουν και να τον υπομείνουν μέχρι τέλους, θα φανούν ανώτεροι από όλους ημάς και τους Αγίους μας ».[9]

Αββάς Παμβώ
«Αλήθεια γέροντα, θα αλλάξουν οι συνήθειες και οι παραδόσεις των χριστιανών και δεν θα υπάρχουν Ιερείς στις εκκλησιές; Και ο Γέροντας απάντησε: «Εκείνο τον καιρό θα ψυχραθεί η αγάπη των πολλών και θα πέσει μεγάλη θλίψη. Θα γίνουν επιδρομές εθνών. Μετακινήσεις λαών, αστάθεια στους βασιλείς, ανωμαλία στους κυβερνήτες, οι Ιερείς θα γίνουν άσωτοι και οι Μοναχοί θα ζούν με αμέλεια. Οι Ηγούμενοι θα αδιαφορούν για τη δική τους σωτηρία αλλά και του ποιμνίου τους. Θα είναι όλοι τους πρόθυμοι και πρώτοι στα τραπέζια και εριστικοί. Οκνηροί στις προσευχές αλλά πρόθυμοι στην καταλαλιά, έτοιμοι για κατηγορία. Δεν θα θέλουν ούτε να μιμούνται ούτε να ακούνε βίους και λόγους Γερόντων, αλλά κυρίως θα φλυαρούν και θα λένε «αν ζούσαμε κι εμείς στις μερες τους, θα αγω-νιζόμασταν και εμείς». Οι Επίσκοποι πάλι των καιρών εκείνων θα δείχνουν δουλικότητα προς τους ισχυρούς, θα βγάζουν τις αποφάσεις ανάλογα με τα δώρα που θα παίρνουν και δεν θα υπερασπίζονται τους φτωχούς, όταν θα κρίνονται. Θα θλίβουν τις χήρες και θα καταταλαιπωρούν τα ορφανά. Ακόμη θα εισχωρήσει και στον λαό απιστία, ασωτία, μίσος, έχθρα, ζήλεια, φιλονικία, κλεψιά, μέθη, έξαλλες διασκεδάσεις, μοιχεία, πορνεία, φόνοι και διαρπαγές». Είπε τότε ο αδελφός: «Και τι θα μπορεί να κάνει κανείς σε τέτοιους δύσκολους καιρούς;» Και ο Γέροντας απάντησε: «Παιδί μου, σε τέτοιες ημέρες θα σωθεί εκείνος που θέλει και προσπαθεί να σώσει την ψυχή του και αυτός θα ονομαστεί μέγας στη Βασιλεία των Ουρανών».[10]

Στάρετς Ανατόλιος
«Ο εχθρός του ανθρωπίνου γένους θα δρα με πανουργία για να οδηγήσει στην Αίρεση, αν ήταν δυνατόν, και τους εκλεκτούς. Δεν θα ξεκινήσει με την ψυχρή απώθηση των δογμάτων της Αγίας Τριάδος, της Θεότητος του Ιησού Χριστού, και της παρθενίας της Θεοτόκου, αλλά θα ξεκινήσει ανεπαίσθητα να καταστρέφει τις διδασκαλίες και τις παραδόσεις της Εκκλησίας και την μεγάλη τους πνευ-ματικότητα, που έφτασε σε μας μέσω των Αγίων Πατέρων, από το Άγιον Πνεύμα. Λίγοι θα παρατηρήσουν αυτά τα καλοπιάσματα του εχθρού, μόνον εκείνοι που είναι πολύ πεπειραμένοι στην πνευματική ζωή. Οι Αιρετικοί θα αποκτήσουν ισχύ πάνω στην Εκκλησία και θα τοποθετήσουν τους υπηρέτες των παντού. Οι ευλαβείς θα ατενίζονται καταφρονητικά. Ο ίδιος ο Κύριος είπε ότι από τους καρπούς των θα τους αναγνωρίσετε και έτσι, από τους καρπούς των καθώς και από τις ενέργειες των Αιρετικών, προσπαθήστε να τους διακρίνετε από τους αληθινούς ποιμένες. Αυτοί είναι πνευματικοί κλέφτες, διαρπάζοντες την πνευματική ποίμνη, και θα εισέλθουν στο μαντρί (την Εκκλησία), σκαρφαλώνοντας με κάποιο άλλο τρόπο, χρησιμοποιώντας δύναμη και καταπατώντας τους ιερούς κανόνες.

Ο Κύριος καλεί αυτούς ληστές.[11] Πράγματι, η πρώτη τους ενέργεια θα είναι η καταδίωξη των αληθινών ποιμένων, η φυλάκιση και η εξορία τους, διότι χωρίς αυτό θα είναι αδύνατο γι’ αυτούς να διαρπάσουν το ποίμνιο. Γι’ αυτό το λόγο, παιδί μου, όταν βλέπεις την καταπάτηση της Πατερικής παραδόσεως και των θείων εντολών στην Εκκλησία, των εντολών που ορίσθηκαν από το Θεό, γνώριζε ότι οι Αιρετικοί έχουν ήδη εμφανισθεί, αν και κατά το χρόνο δράσης τους μπορεί να κρύβουν την ασέβειά τους, η να καταστρέφουν την Αγία Πίστη ανεπαίσθητα, προκειμένου να επιτύχουν καλύτερα στην σαγήνευση και προσκόλληση των απείρων στα δίχτυα τους.
Η καταδίωξη θα κατευθύνεται όχι μόνον εναντίον των ποιμένων αλλά εναντίον όλων των δούλων του Θεού, διότι όλοι όσοι θα καθοδηγούνται από την αίρεση δεν θα υποφέρουν την ευσέβεια. Αναγνωρίστε αυτούς τους λύκους με ένδυμα προβάτου από τις υπερήφανες διαθέσεις τους και την αγάπη της ισχύος. Θα είναι συκοφάντες, προδότες, παντού δεικνύοντες έχθρα και κακοήθεια. Γι’ αυτό ο Κύριος είπε ότι οι καρποί τους θα τους κάνουν γνωστούς.[12]

Οι αληθινοί υπηρέτες του Θεού είναι ταπεινοί, αγαπούν τον συνάνθρωπό τους και είναι υπάκοοι στην Εκκλησία.Οι Μοναστές θα ταλαιπωρηθούν υπερβολικά από τους Αιρετικούς, και η μοναστική ζωή θα καταφρονηθεί. Τα [ενεργά] Μοναστήρια θα σπανίζουν, ο αριθμός των μοναχών θα ελαττωθεί και αυτοί που θα παραμείνουν, θα υποφέρουν από βία. Αυτοί που μισούν την μοναστική ζωή, εντού-τοις, έχοντας μόνο την αμφίεση της ευσεβείας, θα αγωνίζονται να προσελκύσουν τους μοναχούς με το μέρος τους, υποσχόμενοι σ’ αυτούς προστασία και κοσμικά αγαθά, και απειλώντας αυτούς που τους αντιτίθενται με εξορία. Αυτές οι απειλές θα προκαλέσουν μεγάλη απόγνωση στους μικρόψυχους, αλλά εσύ παιδί μου, να χαίρεσαι για το ότι έχεις ζήσει μέχρι αυτό τον καιρό, διότι τότε οι πιστοί που δεν θα έχουν δείξει άλλες αρετές, θα λάβουν στέμματα, μόνο διότι θα έχουν μείνει σταθεροί στην πίστη, σύμφωνα με το λόγο του Κυρίου: “Καθ΄ ένας που, όντας μαζί Μου (εν Εμοί), θα με ομολογήσει μπροστά στους ανθρώπους, θα τον ομολογήσω και Εγώ, όντας μαζί του (εν αυτώ), μπροστά στον Πατέρα μου τον εν Ουρανοίς”.[13]

Φοβού τον Κύριο τέκνο μου. Φοβού να χάσεις το στέμμα που ετοιμάστηκε για σένα, φοβού το να ριχτείς από το Χριστό στο εξώτερο σκότος και στα αιώνια βάσανα. Στάσου γενναίος στην πίστη, και αν είναι αναγκαίο, υπόμεινε καταδίωξη και άλλες λύπες, διότι ο Κύριος θα είναι μαζί σου και οι Άγιοι Μάρτυρες και πνευματικοί θα κοιτάζουν σε σένα και τον αγώνα σου με ευχαρίστηση.
Αλλά αλλοίμονο στους μοναχούς εκείνες τις ημέρες που θα καθηλωθούν από ιδιοκτησίες και πλούτη, οι οποίοι λόγω της αγάπης της ειρήνης [ανάπαυσης] θα είναι έτοιμοι να υποταχθούν στους αιρετικούς. Θα αποκοιμίζουν την συνείδησή τους, λέγοντας: «Εμείς διατηρούμε και σώζουμε το Μοναστήρι και ο Κύριος θα μας συγχωρήσει». Οι ατυχείς και τυφλοί αυτοί δεν λογαριάζουν καθόλου ότι διά της αι-ρέσεως οι δαίμονες θα εισέλθουν στο Μοναστήρι, και κατόπιν δεν θα είναι ένα Άγιο Μοναστήρι, αλλά μόνο τοίχοι, από τους οποίους η Χάρη θα έχει απομακρυνθεί. Ο Θεός εντούτοις είναι ισχυρότερος από τον εχθρό και δεν θα εγκαταλείψει ποτέ τους δούλους του. Οι αληθινοί Χριστιανοί θα παραμείνουν μέχρι το τέλος αυτής της περιόδου, μόνο θα προτιμήσουν να ζούν σε απομονωμένα ερημικά μέρη».

Άγιος Νήφων Επίσκοπος Κωνσταντιανής
«Μέχρι συντελείας του αιώνος, παιδί μου, δεν θα εκλείψουν οι προφήτες Κυρίου του Θεού, καθώς ποτέ δεν θα λείψουν και οι εργάτες του σατανά. Στις έσχατες όμως ημέρες, όσοι θα δουλέψουν αληθινά στο Χριστό, θα κρύψουν έξυπνα τους εαυτούς τους από τους ανθρώπους. Και αν δεν κάνουν σημεία και τέρατα όπως σήμερα, θα βαδίζουν πάντα στο δύσκολο δρόμο με κάθε ταπείνωση. Αυτοί θα βρεθούν στη Βασιλεία του Θεού μεγαλύτεροι από τους σημειοφόρους πατέρες. Διότι στην εποχή τους δεν θα υπάρχει κανείς που να τον βλέπουν να κάνει σημεία θαυμαστά, ώστε να αναζωπυρώνεται το φρόνημά τους, για να προχωρούν σε πνευ-ματικούς αγώνες. Διότι όσοι θα κατέχουν τους ιερατικούς θρόνους σε όλον τον κόσμο, θα είναι εντελώς ακατάλληλοι και δεν θα έχουν ιδέα από αρετή.

Αλλά και οι ηγέτες των μοναχών θα είναι όμοιοι. Θα έχουν καταβληθεί από τη γαστριμαργία και την κενοδοξία, ώστε θα αποτελούν μάλλον σκάνδαλο για τους ανθρώπους και όχι υπογραμμό. Για αυτό θα παραμεληθεί η αρετή. Θα βασιλεύει παντού η φιλαργυρία. Αλλοίμονο όμως στους μοναχούς που θα ευπορούν σε χρυσάφι. Διότι αυτοί θα είναι όνειδος στα μάτια του Κυρίου και δεν πρόκειται να δούν Θεού πρόσωπο. Μοναχοί και λαικοί θα τοκίζουν τα χρήματά τους. Δεν θα προτιμούν να τους τα πολλαπλασιάζει ο Θεός με την ελεημοσύνη στους φτωχούς. Για αυτό και, αν δεν απομακρυνθούν από αυτή την πλεονεξία, θα καταποντιστούν στον τάρταρο. Τότε, λοιπόν, καθώς είπα και προηγουμένως, από άγνοια θα πλα-νηθούν οι πιο πολλοί στο χάος της πλατείας και ευρύχωρης οδού της απωλείας».[14]

Η προειδοποίηση του Απ. Παύλου για την αποστασία που θα συμβεί πριν έρθει ο Αντίχριστος,[15] αναφέρεται προφανώς στην αποστασία της διοικού-σας Εκκλησίας και όχι κάποιων ατόμων. Γιατί η αποστασία ατόμων και μεγά-λων ομάδων ανθρώπων είτε μέσω των αιρέσεων, είτε μέσω της γενικής ασέβειας και απιστίας υπήρχε πάντα, θα υπάρχει πάντα και δεν μπορεί να αποτελεί προδρομικό σημάδι της έλευσης του Αντιχρίστου. Επιπλέον, ο λόγος του Αποστόλου θα διαψεύδονταν μέχρι τώρα χιλιάδες φορές, γιατί αποστασίες αν-θρώπων υπήρξαν άπειρες, αλλά ο Αντίχριστος δεν ήρθε. Ο Οικουμενισμός ως εσχατολογική παναίρεση απομακρύνει –ήδη και μέσω πλέον ορθοδόξων κλη-ρικών και Επισκόπων– το ποίμνιο από την αληθινή και σωτηριώδη διδασκαλία του Χριστού και κηρύττοντας διαβολικές ιδέες δημιουργεί τον καινούργιο «νέο-ταξικό» τύπο του «χριστιανού». Αυτός ο τύπος αδιαφορεί για το αν οι κληρικοί που ακολουθεί, και οι διδασκαλίες που ακούει από αυτούς, είναι Ορθόδοξες η κακόδοξες, αλήθειες η ψέματα, αρκεί να ευφραίνεται με λόγια αγάπης και ειρήνης. Όμως «Ει και γλυκέα τα λόγια των ψευδοπροφητών, αλλά ουδέν αυτών πικρότερον». Αυτούς τους κληρικούς που ο κόσμος θα ακολουθεί, ο Κύριος «θα τους ρίξει στον κοπρώνα» [αποχωρητήριο].[16] Ο κλήρος λοιπόν θα γίνει όργανο του Αντιχρίστου. Θα διδάσκει την τυφλή υπακοή ως αρετή ειρήνης και σωτηρίας. Μία υπακοή σατανική που θα απαιτεί από τον «πιστό» άγνοια, περιφρόνηση της διδασκαλίας των Αγίων, αδιαφορία για την Αλήθεια και επιφανειακή ευσέβεια. «Οι ψευδόμενοι [ποιμένες] πρώτα [θα] λένε την αλήθεια και τα αποδεκτά από όλους και μετά [θα] παρουσιάζουν τα ψευδή και αμφιβαλλόμενα».[17]
Ο Αντίχριστος δεν θα κλείσει τις Εκκλησιές, ούτε θα τις κάψει όπως έκανε παλιά, αλλά θα τις γεμίσει από Χριστιανούς που θα βαπτίζονται, θα εξομολογούνται, θα κοινωνούν, θα κάνουν ευλαβή έργα, αλλά στην ουσία δεν θα πιστεύουν στον Χριστό αλλά στον ίδιο τον Αντίχριστο. Θα παραπλανήσει τον κόσμο προσποιούμενος τον Χριστό και θα προσπαθεί να τον μιμηθεί σε όλα. Γράφει ο άγιος Ιππόλυτος: «…θα κάνει θαύματα πολλά κατά φαντασίαν, θα είναι στην αρχή ταπεινός, ήσυχος, αγαπημένος με όλους, ευλαβής, ειρηνοποιός, θα μισεί την αδικία, θα αποστρέφεται τα δώρα, θα αγαπά την Αγία Γραφή, θα αγαπά τους Ιερείς και θα τιμά τους γέροντες, την νεολαία θα καλοπιάνει, την μοιχεία θα συ-χαίνεται την κατάκριση θα εχθρεύετα, τους ξένους θα αγαπά, τους φτωχούς θα βοηθά, τους ορφανούς θα ελεεί, τις χήρες θα φροντίζει, θα προφητεύει τα μέλλοντα, νεκρούς θα ανασταίνει, σε τυφλούς θα δώσει το φως, αφιλάργυρος θα είναι, τους ανθρώπους θα μονιάζει και όλοι θα τον τιμούν και θα τον αγαπούν. Όλοι θα λένε αυτόν να κάνουμε βασιλιά μας γιατί τέτοιος Άγιος και δίκαιος δεν υπάρχει στις μέρες μας. Και αυτός θα αρνήται την βασιλεία για να δείξει ταπείνωση και αγιότητα. Όταν όμως τελικά γίνει βασιλιάς και θα φανερωθεί το αληθινό της κόλασης πρόσωπο, αλίμονο σε αυτούς που τον πίστεψαν. Τότε όλη η γη θα ουρλιάζει… Θα καλοτυχίζουν αυτούς που πέθαναν και θα παρακαλούν να ανοίξουν οι τάφοι για να μπούνε εκείνοι…».[18]

Λέει ο Νεομάρτυς Ανδρόνικος Επίσκοπος Περμ: «…θα ακολουθήσει αναπόφευκτα ο διωγμός της Εκκλησίας από όχι απλώς άθρησκο αλλά αντιχριστιανικό κράτος…είτε το θέλουμε είτε όχι, μία τέτοια εξέλιξη δεν είναι μακρυά. Πρέπει λοιπόν να ετοιμα-ζόμαστε, γιατί η πίστη μας θα δοκιμαστεί σαν σε φωτιά από το πνεύμα του Αντίχριστου πρώτα και από τον ίδιο έπειτα …».[19]
Πρέπει λοιπόν ο αληθινά ενδιαφερόμενος για την σωτηρία του να αρχίσει να εξοικειώνεται με την ιδέα της Αποτείχισης, ώστε όταν δεί ότι ποιμαίνεται από εχθρούς του Χριστού να προφυλαχθεί για να μην βρεθεί ως ανόητος.
(Απόσπασμα από το βιβλίο: «Οι ληστές της Θείας διδασκαλίας» Μέρος β΄)

[1] Σύνταγμα Ράλλη-Ποτλή, Αθήναι 1855, τομ. 5, σ. 544.
[2] Ιεζεκιήλ 3,15.
[3] Άγιος Ιππόλυτος, ΒΕΠΕΣ 6, 278.
[4] «Ο Πατροκοσμάς», Προφητεία 57η, σελ. 39.
[5] Προφητεία άγίου Νείλου. Πιστό αντίγραφο από το Βιβλίο «Ευαγγελικός Κήπος», της Ιεράς Μονής Σταυροβουνίου Κύπρου.
[6] Δ. Παναγόπουλου, «Άγιοι και Σοφοί περί των μελλόντων να συμβώσι»,Προφητεία Αββά Μωϋσέως, σελ. 6.
[7] Ματθ. κ’, 16.
[8] Αγίου Κυρίλλου Ιεροσολύμων, Ε.Π.Ε. 2, 130.
[9] Αββάς Ισχυρίων, Γεροντικόν, σελ. 53.
[10] Μέγα Γεροντικό, Αββάς Παμβώ.
[11] Ιω. 10,1.
[12] Οι απειλές και οι διώξεις των Κληρικών και Μοναχών που ελέγχουν την ασέβεια είναι στις μέρες μας σε πλήρη εφαρμογή.
[13] Ματθ. ι΄ 32.
[14] «ΕΝΑΣ ΑΣΚΗΤΗΣ ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ», Ι.Μ. Παρακλήτου, από ανέκδοτο χειρόγραφο του 1334.
[15] Β΄Θες. Β΄3 .
[16] Μαλαχ. Β΄6.
[17] Ε.Π.Ε. 30,264.
[18] «Θησαυρός» Δαμασκηνού , Λόγος ΚΓ΄, εκδ. Ρηγόπουλος.
[19] Ιερομάρτυς Ανδρόνικος, Ένας ασυμβίβαστος ιεράρχης, σ. 88, εκδ. Ι. Μ. Παρακλήτου.

vimaorthodoxias.gr