H ΔΙΔΑΣΚΑΛIΑ ΤΟY AΓIΟΥ IΩAΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤOΜΟΥ ΓΙA ΤΟYΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟYΣ AΡΧΟΝΤΕΣ

Ἰωάννη Ἐλ. Σιδηρᾶ

Θεολόγου – Ἐκκλησιαστικοῦ Ἱστορικοῦ – Νομικοῦ

Μέ ἀφορμή τήν γενικότερη πνευματική, κοινωνική, πολιτική καί οἰκονομι­κή κρίση πού βιώνει ἡ Ἑλλάδα.



Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, Ἀρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, ἐκθέτει σέ πολλές γραπτές ἑρμηνευτικές ὁμιλίες καί Λόγους του ἐπί τῶν χωρίων τῆς Ἁγίας Γραφῆς, τίς θεολογικές ἀπόψεις του γιά τούς πολιτικούς ἄρχοντες καί τήν κοσμική ἐξουσία. Στό παρόν ἄρθρο μας ἐπιλέξαμε ὁρισμέ­νες περικοπές, ἀπό τίς ὁμιλίες τοῦ Ἱεροῦ Πατρός σχετικές μέ τό θέμα μας καί τίς δημοσιεύουμε, καθώς εἶναι ἄκρως ἐπίκαιρες οἱ θέσεις τοῦ Ἱεροῦ Πα­τρός λόγῳ τῆς κρίσεως τοῦ πολιτικοῦ μας συστήματος.

1) Γιατί εἶναι ἀναγκαῖοι οἱ ἄρχοντες; «Γι᾿ αὐτό λοιπόν ὑπάρχει ἀρχηγός, γιά νά μήν εἴμαστε ὅπως τά ἑρπετά. Γι᾿ αὐτό ὑπάρχουν οἱ ἄρχοντες, γιά νά μήν κατατρώγουμε ὁ ἕνας τόν ἄλλο σάν τά ψάρια».



2) Σχέσεις ἀρχόντων–ἀρχομένων: «Ἄν λοιπόν ὁ καθένας προσφέρει τίς ὑπηρεσίες του στήν Πολιτεία, ὅλα τότε μένουν σταθερά. Γιατί, ὅταν ὁ ἄρχοντας ἀγαπάει τόν πολίτη, τότε ὅλα τακτοποιοῦνται. Δέν ζη­τοῦμε τόσο ἀγάπη ἀπό τόν πολίτη, ἀλλά ἀγάπη ἀπό τόν ἄρχοντα πρός τόν πολίτη, ἐπειδή ὁ πολίτης ὀφε­ίλει ὑπακοή. Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά ὁ βουλευτής πού εἶναι καί νομοθέτης πρέπει νά ἐμπνέει τόν σεβα­σμό, ἀλλά καί τόν φόβο καί νά τιμωρεῖ τούς παραβάτες καί παράνομους πολίτες».



3) Τό ἔργο–χρέος τῶν ἀρχόντων: «Οἱ ἄριστοι ἀπό τούς ἄρχοντες πρέπει νά τιμωροῦν καί νά ἀποκό­πτουν ἀπό τό κοινωνικό σῶμα τούς κακούς καί τούς ἐπιζήμιους γιά τό καλό τῶν πολλῶν, ἐνῶ ἔχουν ὑψί­στη ὑποχρέωση νά προωθοῦν τούς τίμιους καί ἀγαθούς. Ἔτσι πρέπει νά συμπεριφέρεται ὁ προϊστάμενος, νά μήν ἐπιζητεῖ δηλαδή τήν δική του τιμή, ἀλλά προπαντός τό κοινό συμφέρον. Ἔχει καθιερωθεῖ στήν δημόσια πρακτική καί πολιτική οἱ ἄρχοντές μας νά τρέφονται ἀπό ἐμᾶς, ἐπειδή ἀκριβῶς φροντίζουν γιά τά κοινά ἀγαθά καί ξοδεύουν ὅλο τόν ἐλεύθερο χρόνο τους γι᾿ αὐτά, καί ἔτσι μαζί μέ τά κοινά σώζονται καί τά ἀτομικά ἀγαθά τοῦ καθενός μας. Καί γιά τό ὅτι ὑπάρχουν ἄρχοντες καί τό ὅτι ὑπάρχουν δικα­στές, πρέπει νά ἀναπέμπουμε στό Θεό μεγάλες εὐχαριστίες. Γιατί ὁ Θεός, φροντίζοντας γιά τήν εὐταξία μεταξύ τῶν ἀνθρώπων καί γιά νά μή συμπεριφέρονται οἱ πολλοί πιό παράλογα καί ἀπό τά ἄλογα καί ἄ­γρια θηρία, μᾶς χάρισε τίς πολιτικές ἐξουσίες καί τούς πολιτικούς, πού εἶναι παρόμοια μέ τήν τέχνη τοῦ ἡνιόχου καί τόν κυβερνήτη τοῦ πλοίου».



4) Ἡ εὐθύνη τῶν πολιτικῶν ἀρχόντων: «Ἀναρωτιέμαι, ἄν εἶναι δυνατόν νά σωθεῖ ποτέ κάποιος ἀπό τούς ἄρχοντες καί ἐκπλήσσομαι βλέποντας μερικούς ἀκόμη καί νά σπεύδουν καί νά ρίχνονται στό μεγά­λο καί δυσβάστακτο βάρος τῆς ἐξουσίας, παρά τή μεγάλη ἀπειλή, εὐθύνη καί ἀδιαφορία πού ἐπικρα­τοῦν… Πράγματι πρέπει νά φοβούμεθα καί νά τρέμουμε καί ἐξαιτίας τῆς συνειδήσεώς μας καί ἐξαιτίας τοῦ βάρους τῆς ἐξουσίας, καί οὔτε νά παραιτούμεθα, ὅταν ἡ ἐξουσία κάποτε μᾶς ἀνατεθεῖ, οὔτε, ἐάν δέν μᾶς ἀνατεθεῖ, νά τήν ἐπιδιώκουμε. Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά ὅταν οἱ ἄρχοντες στεροῦνται τῆς πολιτικῆς ἀ­ρετῆς καί δέν ἐλέγχονται, τότε καθίστανται οἱ ἴδιοι πρόξενοι ἀνωμαλίας καί κοινωνικῆς καταστροφῆς. Ὅταν οἱ ἄρχοντες εἶναι ἠθικά ἀσθενεῖς, τότε καί ὁ λαός τους μιμεῖται στό κακό καί στό ἄδικο. Γιατί, ὅ­ταν τό κεφάλι δέν εἶναι ὑγιές, πῶς εἶναι δυνατόν νά παραμένει εὔρωστο τό ὑπόλοιπο σῶμα; Πρόσεξε λοι­πόν, ἄρχοντα, πόση ἀνωμαλία μπορεῖς νά προκαλέσεις μέ τήν ἀνεντιμότητα στήν κοινωνία.



5) Κίνδυνοι πού ἀπειλοῦν τούς ἄρχοντες: «Δέ θά μποροῦσε νά βρεῖ κανείς ἰδιωτικό σπίτι γεμᾶτο ἀπό τόσες συμφορές, ὅσο γεμᾶτα ἀπό δοκιμασίες εἶναι τά σπίτια τῶν πολιτικῶν ἀρχόντων. Διότι πάνω σ᾿ αὐ­τή τήν ἐξουσία πέφτουν πρό πάντων καί ὀρφάνιες πρόωρες καί χηρείες καί θάνατοι βίαιοι, πολύ πιό πα­ράνομοι καί πιό ὀδυνηροί ἀπό ἐκείνους πού ἀναφέρονται στίς τραγωδίες. Εἶναι μεγάλη ἡ ἔπαρση καί ἡ ἀ­λαζονεία αὐτῶν πού βρίσκονται στήν πολιτική ἐξουσία, πού δέν ταπεινώνονται οὔτε καί μέ τίς μεγαλύ­τερες συμφορές τους. Ὅσο μεγαλύτερο εἶναι τό πολιτικό ἀξίωμα, τόσο μεγαλύτεροι εἶναι καί οἱ κίνδυνοι γιά τόν ἄρχοντα. Γιατί ἀρκεῖ καί ἕνα μόνο κατόρθωμα ν᾿ ἀνεβάσει τόν ἄρχοντα στόν οὐρανό τῆς ἀλαζο­νείας, ἀλλά καί ἕνα μόνο σφάλμα ἤ ἀτόπημα γιά νά τόν ρίξει ἀκόμη καί μέσα στήν ἴδια τήν κόλαση. Πραγματικά καί ἡ κενοδοξία ἐπιτίθεται τότε σφοδρότερα καί ἡ φιλαργυρία καί ἡ αὐθάδεια, ἐπειδή ἡ ἐ­ξουσία παρέχει τέτοια δυνατότητα, πού γεννᾶ δυσαρέσκειες στόν φτωχό λαό, ἀλαζονικές προσβολές καί χλευασμόυς καί ἄπειρα ἄλλα».



6) Ἀρετές καί προσόντα τῶν καλῶν ἀρχόντων: «Δέν εἶναι μικρό εἶδος εὐεργεσίας τό νά ἔχουν οἱ ἄν­θρωποι ἀγαθούς ἄρχοντες. Ὁ ἄρχοντας δέν διακρίνεται ἀπό τήν χλαμύδα καί τήν ζώνη, οὔτε ἀπό τήν φωνή τοῦ κήρυκος πού ἀναγγέλει τήν ἄφιξή του, ἀλλά ἀπό τό ὅτι ἀναζωογονεῖ αὐτούς πού ἔχουν κατα­πονηθεῖ καί διορθώνει τά κακῶς ἔχοντα, τιμωρεῖ τήν ἀδικία, δέν ἐπιτρέπει ὅμως καί νά διώκεται τό δίκαι­ο ἀπό τήν ἀλαζονική ἐξουσία. Ἄλλωστε, ὁ ἄριστος πολιτικός ἄρχοντας πρέπει νά διακρίνεται γιά τό θάρ­ρος του, τήν παρρησία μέ τήν ὁποία πρέπει νά ὁμιλεῖ, τήν περιφρόνηση τῶν βιοτικῶν, τό μίσος του κατά τῆς πονηρίας καί ὑποκρισίας, τήν ἠπιότητα καί τήν φιλανθρωπία πρός τόν λαό πού πάσχει. Ὁ πολιτικός ἄρχοντας ὀφείλει νά προνοεῖ γιά τούς ὑπηκόους του, νά ἐνδιαφέρεται καί νά φροντίζει γιά τήν εὐημερί­α τους. Γιατί, αὐτό ἀκριβῶς πού εἶναι ὁ γιατρός, αὐτό εἶναι καί ὁ ἄρχοντας, μᾶλλον δέ περισσότερο ἀπό τόν γιατρό. Ὁ γιατρός δηλαδή φροντίζει γιά τήν σωτηρία τῶν ἀνθρώπων μέ τήν ἐπιστήμη του, ἐνῶ ὁ πο­λιτικός ἄρχοντας κινδυνεύοντας καί ὁ ἴδιος γιά τόν λαό του.

Ἐπιπλέον πρέπει νά διακρίνεται ὁ ἄρχοντας ὡς ἀδιάβλητος, ἐγκρατής, σεμνός, φιλόξενος, δάσκαλος καί καθοδηγητής τοῦ λαοῦ. Ὁ ἄρχοντας δέν πρέπει νά ὑπερέχει ἀπό τούς ἀρχομένους στίς τιμές, ἀλλά στίς ἀρετές. Ὁ ἄρχοντας σ᾿ αὐτό κυρίως πρέπει ν᾿ ἄρχει, νά νικᾶ δηλαδή μέ τήν ἀρετή του. Ἄν ὅμως νικᾶ­ται δέν εἶναι πλέον ἄρχων. Νά εἶναι φιλόστοργος μέ τόν λαό μέ τόν ὁποῖο πρέπει νά συζητεῖ καί νά δια­πραγματεύεται μέ τρόπο περισσότερο ἤπιο καί φιλάνθρωπο. Ὅπως οἱ ὑπήκοοι ὀφείλουν νά εἶναι πειθαρ­χικοί καί ὑπάκουοι, ἔτσι καί οἱ ἄρχοντες ὀφείλουν νά εἶναι ἄγρυπνοι καί προσεκτικοί ὑπέρ τοῦ λαοῦ. Ν᾿ ἀναγνωρίζει τήν κρίση τοῦ λαοῦ καί νά ἀποδέχεται τίς ἐπιλογές του.

Ἐκεῖνος λοιπόν πού ἔχει τήν δύναμη νά ρυθμίσει τήν ψυχή του καί τήν συμπεριφορά του καί εἶναι σέ θέση νά ἄρχει καί νά ἄρχεται, αὐτός θά μπορέσει νά κυβερνήσει καί τήν οἰκογένειά του. Ἐκεῖνος πού μπορεῖ νά κυβερνήσει τό σπίτι του, θά μπορέσει νά κυβερνήσει καί Πόλη καί κράτος καί ὅλη τήν Οἰκου­μένη. Ἄν ὅμως δέν εἶναι σέ θέση νά ρυθμίσει τόν ψυχικό του κόσμο, πῶς θά μπορέσει νά κυβερνήσει τήν Πολιτεία; Πές μου, ποιό εἶναι τό χαρακτηριστικό γνώρισμα τοῦ ἄρχοντος; Δέν εἶναι τό νά ὠφελεῖ καί νά εὐεργετεῖ αὐτούς πού κυβερνᾶ; Πῶς ὅμως θά ὠφελήσει ἄλλους, αὐτός πού δέ μπόρεσε νά ὠφελήσει τόν ἑ­αυτό του; Ἐκεῖνος πού ἔχει στήν ψυχή του ἄπειρα τυραννικά πάθη, πῶς θά μπορέσει νά ἀποκόψει τά τυ­ραννικά πάθη τῶν ἄλλων;

Εἶναι ἀνάξιοι καί λίαν ὑποκριτές ἐκεῖνοι οἱ πολιτικοί ἄρχοντες, πού ἀπό τό ἕνα μέρος ἀπαιτοῦν ἀπό τούς ἄλλους ἀκρίβεια βίου καί ἀπό τό ἄλλο μέρος ἐπιτρέπουν γιά τόν ἑαυτό τους τήν μεγαλύτερη ἐλευ­θερία πού φθάνει μέχρι τήν ἀσυδοσία. Πράττουν δηλαδή τό ἀντίθετο ἀπό ἐκεῖνο πού πρέπει νά ἐφαρμό­ζει ὁ ἄριστος ἄρχων, νά εἶναι δηλαδή ἀδυσώπητος καί αὐστηρός δικαστής γιά τόν ἑαυτό του καί τίς πρά­ξεις του, ἐνῶ συγχωρητικός καί ἥμερος γιά τίς πράξεις καί ἐνέργειες τῶν ἀρχομένων.

Ὁ ἄρχων πρέπει νά εἶναι λαμπρότερος ἀπό κάθε λαμπτῆρα καί νά ἔχει βίο ἀκηλίδωτο, ὥστε νά τόν ἔ­χουν ὅλοι ὡς παράδειγμα γιά νά συγκρίνουν καί νά συμμορφώνουν τήν ζωή τους πρός τήν δική του ζωή. Οὔτε ἐκεῖνος πού ἀσκεῖ τήν πολιτική ἐξουσία, οὔτε ἐκεῖνος πού ἀσκεῖ τήν πνευματική, θά μπορέσουν νά τίς διαχειρισθοῦν δίκαια, ἐάν προηγουμένως δέν κυβερνήσουν τόν ἑαυτό τους ὅπως πρέπει καί ἐάν δέν τηρήσουν μέ μεγάλη ἀκρίβεια καί τούς πολιτικούς και τούς θρησκευτικούς νόμους τῆς Πολιτείας.



7) Οἱ κακοί καί ἀνάξιοι ἄρχοντες: «Οἱ ἄνθρωποι, ὅταν ἀναλάβουν τήν ἐξουσία χρησιμοποιοῦν αὐτή τήν δύναμή τους γιά νά πράττουν ἀδικίες. Δέν ὑπάρχει τίποτε ἀθλιότερο ἀπό τόν ἄρχοντα ἐκεῖνον, πού δέν ὠφελεῖ καθόλου καί σέ τίποτα αὐτούς πού κυβερνᾶ. Εἶναι σημάδι πάρα πολύ μεγάλης ἀρρώστιας καί δεῖγμα διαστροφῆς τό νά ἐνθαρρύνουν οἱ γιατροί τίς ἀρρώστιες. Γιατί ἔργο τῶν ἀρχόντων εἶναι νά ἀ­ναχαιτίζουν τίς ἀταξίες τοῦ λαοῦ, νά τόν κατευθύνουν πρός τό ὀρθό καί νά κάνουν τούς πολίτες νά εἶ­ναι ὑπάκουοι καί πειθαρχικοί στό νόμο. Ὅταν ὅμως αὐτοί πρῶτοι (οἱ πολιτικοί ἄρχοντες) παραβαίνουν τό νόμο, πῶς θά μποροῦσαν νά γίνουν δάσκαλοι στούς ἄλλους; Ἐάν λοιπόν ἡ ρίζα εἶναι σάπια, τί καλό εἶναι δυνατόν νά περιμένει κάποιος ἀπό τά κλαδιά;

Ἐκεῖνοι πού δέν ἔχουν ἄρχοντα, τότε στεροῦνται ἁπλῶς ἐκεῖνον πού θά τούς ὁδηγήσει στό ὀρθό. Ἐκεῖ­νοι ὅμως πού ἔχουν κακό ἄρχοντα, ἔχουν ἐκεῖνον πού τούς ὁδηγεῖ στούς γκρεμούς καί στούς βούρκους.

Ἴσως μοῦ πεῖ κάποιος, ὅτι ὑπάρχει καί ἄλλο κακό, πού δέν εἶναι ἄλλο ἀπό τό νά εἶναι κακός ὁ ἴδιος ὁ πολιτικός ἄρχων. Τό ξέρω καί ἐγώ. Δέν εἶναι μικρό τό κακό αὐτό, ἀλλά εἶναι πολύ χειρότερο καί ἀπό τήν ἀναρχία, ἐπειδή εἶναι προτιμότερο νά μή διοικεῖται ἕνας λαός ἀπό κανένα ἄρχοντα, παρά νά διοικεῖται ἀπό κακό και τρισάθλιο πολιτικό ἡγέτη.

Πολλοί ἀπό τούς πολιτικούς ἡγήτορες, ὅταν κλέβουν, εἶναι ἐπιεικεῖς καί μετριοπαθεῖς καί καταδεκτι­κοί ὄχι ἐπειδή τό θέλουν, ἀλλά ἐπειδή τούς ἀναγκάζει ἡ συνείδησή τους, ἀφοῦ τά κλεμμένα τούς ἀφαι­ροῦν τήν παρρησία. Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά οἱ ἀδωροδόκητοι εἶναι φορτικοί καί κουραστικοί, ἐπειδή ὠ­θοῦνται ἀπό κάποια κενοδοξία καί ἀπό τήν ἀλαζονική ἰδέα ὅτι εἶναι καθαροί ἀπό παράνομα κέρδη.



Στούς πολιτικούς ἄρχοντες παρατηρεῖται καί ἡ ἑξῆς φοβερή διαστροφή καί ἀρρώστια. Συναντοῦμε δη­λαδή τούς ἀπερχόμενους πολιτικούς ἡγήτορες νά εὔχονται ὅσοι θά ἔλθουν μετά ἀπ᾿ αὐτούς στήν ἐξουσί­α νά εἶναι φαῦλοι καί πονηροί. Διότι, ἐάν τύχει νά εἶναι γενναῖοι, αὐτοί πού ἀπέρχονται, νομίζουν ὅτι θά δοξασθοῦν περισσότερο, ἐάν οἱ διάδοχοί τους στήν ἐξουσία δέν εἶναι καλοί καί ἱκανοί. Ἐάν πάλι εἶ­ναι βάναυσοι καί διεφθαρμένοι, νομίζουν ὅτι ἡ κακία τοῦ ἑπόμενου πολιτικοῦ ἄρχοντος θά ἀποτελέσει τήν δικαιολογία τῆς δικῆς τους κακίας. Ὁ δέ λαός πρέπει νά ἐκλέγει ὡς ἄρχοντές του ὄχι τούς νεαρούς, ἀλλά τούς ἔμπειρους, οἱ ὁποῖοι κυβερνοῦν μέ βάση τό νόμο καί γι᾿ αὐτό προτιμοῦν νά εἶναι νομοταγεῖς καί ὄχι ἀρεστοί στόν λαό. Καί ἐνῶ ὁ λαός τήν κρίσιμη στιγμή τῆς ἐκλογῆς ἔχει πάντοτε ὀρθή κρίση, ἐντο­ύτοις δέν ἔχουν τήν ἀναγκαία γενναιότητα νά ἐκλέξουν τούς ἄξιους. Γιατί ἀναλόγως τοῦ ἐπιπέδου τοῦ λαοῦ ἐκλέγονται καί οἱ ἄξιοι ἤ ἀνάξιοι ἄρχοντες. Ἀλλά καί ἀπό τήν ἄλλη πλευρά καί ἄν ἀκόμη εἶναι ὁ πολιτικός ἄρχων πάρα πολύ ἐνάρετος, μόνη ἡ δικαιοσύνη καί ἡ ἀρετή του δέν θά μπορέσει νά σκεπάσει τά ἀμέτρητα παραπτώματα τῶν ὑπηκόων».



8) Ἡ τιμή τοῦ λαοῦ πρός τούς ἄρχοντες: «Νά ὑπακούετε στούς πολιτικούς ἄρχοντες, ὥστε νά ἐκτε­λοῦν τό ἔργο τους μέ χαρά καί ὄχι μέ στενοχώρια. Διότι τό νά δυσφοροῦν καί νά στενάζουν οἱ προεστοί σας, εἶναι ἀσύμφορο γιά ἐσᾶς τούς ἴδιους (τόν λαό). Ἐάν περιφρονεῖται καί καταφρονεῖται ὁ πολιτικός, τότε ἀδρανεῖ καί ἀδιαφορεῖ γιά τό καθῆκον καί τήν ἀποστολή του.

Συνεπῶς, ὁ λογικός λαός τιμώντας τούς ἄρχοντές του, στό τέλος δέχεται τήν τιμή καί τό ὤφελος ἀπό τήν προσφορά καί τό ἔργο τῶν ἀρχόντων του. Ἡ σχέση εἶναι ἀμφίδρομη καί ὁ λαός ἔχει τήν ἀνάγκη τῆς διοικήσεως ἀπό τούς ἄρχοντές του, ἀλλά καί οἱ ἄρχοντες ὑφίστανται καί δικαιολογοῦν τήν ὕπαρξή τους χάριν τοῦ λαοῦ, πού ὀφείλουν νά διακονοῦν.



Αὐτή εἶναι σέ γενικές γραμμές ἡ διδασκαλία τοῦ Ἰωάννου Χρυσοστόμου γιά τήν πολιτική ἐξουσία καί τούς πολιτικούς. Εἶναι δέ ἄκρως ἐπίκαιρη λόγῳ καί τῆς ἰδιαίτερα κρισίμου περιόδου πού διανύουμε.