Με τον γενικό όρο Απόκρυφα, ονομάζονται αρχαία κείμενα θρησκευτικού περιεχομένου, που η Ορθόδοξη Εκκλησία τα έχει αποκλείσει από τον Κανόνα της Αγίας Γραφής, καθώς θεωρεί ότι στερούνται θεοπνευστίας και ότι έχουν συνταχθεί κατ' απομίμηση των κανονικών βιβλίων.
Κατά κύριο λόγο, οι ερευνητές θεωρούν ότι τα βιβλία αυτά συντάχθηκαν μεταξύ του 2ου π.Χ. και του 4ου μ.Χ. αιώνα από Ιουδαίους και χριστιανούς συγγραφείς (αν και συνέχισαν να γράφονται ανάλογα κείμενα μέχρι και τον 13ο αιώνα μ.Χ.[1]), οι οποίοι με απομίμηση του τίτλου, του ονόματος του συγγραφέα, της μορφής και του περιεχομένου, επιδίωκαν να εξασφαλίσουν στα έργα τους κανονικό κύρος.
Τα βιβλία αυτά διακρίνονται σε απόκρυφα της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι Προτεστάντες χριστιανοί, ονομάζουν "ψευδεπίγραφα", τα βιβλία της Π. Διαθήκης που χαρακτηρίζονται ως "απόκρυφα" από τους Ορθόδοξους και τους Ρωμαιοκαθολικούς, ενώ ως "απόκρυφα" χαρακτηρίζουν συνήθως τα ονομαζόμενα από τους Ρωμαιοκαθολικούς "δευτεροκανονικά" και από τους Ορθόδοξους "αναγιγνωσκόμενα" ή "δευτεροκανονικά" βιβλία της Π. Διαθήκης.
προέρχονται κυρίως από το χρονικό διάστημα 200 π.Χ. - 100
μ.Χ. και περιέχουν τις θρησκευτικές αντιλήψεις και προσδοκίες του
ιουδαϊκού λαού της εποχής τους. Εμφανίστηκαν με αξιώσεις θεοπνεύστων
βιβλίων για την απόκτηση κανονικού κύρους, άλλα τόσο οι Ιουδαίοι όσο και
οι χριστιανοί τα απέκλεισαν από τον κανόνα της Π. Διαθήκης καθώς το
περιεχόμενο τους θεωρήθηκε ξένο προς το μήνυμα της σωτηρίας που
αποκαλύπτεται στα κανονικά βιβλία. Η γλώσσα των σωζομένων αποκρύφων
είναι η εβραϊκή, αραμαϊκή, ελληνική καθώς και μεταφράσεις:
Θα πρέπει σε κάθε περίπτωση, να διακρίνουμε το γεγονός ότι στην Ορθόδοξη Εκκλησία όταν αναφερόμαστε σε πληροφορίες οι οποίες αντλούνται από Απόκρυφα κείμενα, δεν θα πρέπει να δημιουργείται σύγχυση, ότι, δήθεν, αυτές κομίζουν ειδήσεις που μπορεί να βρίσκονται εκτός των ορίων της Παράδοσης της εκκλησιαστικής κοινότητας. Καταρχάς, η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι αντίθετη στην προτεσταντική εμμονή στη μοναδικότητα της Αγίας Γραφής ως πηγή Θεολογίας, από τη στιγμή που και η ίδια η Καινή Διαθήκη μας βεβαιώνει για το αντίθετο: πληθώρα εδαφίων διδάσκουν την ισοτιμία Γραφής και προφορικής Ιεράς Παραδόσεως (Β΄ Θεσ. 2:15. Α΄ Κορ. 11:2.23.15,3. Α΄ Τιμ. 6:20. Α΄ Θεσ. 4:1.2 κ.ά.). Αυτό σημαίνει ότι μια ενιαία διδασκαλία Γραφής και Παραδόσεως, διαφυλάσσεται στην καθοδηγούμενη από το Άγιο Πνεύμα Εκκλησία, και για τη γνησιότητά της μας βεβαιώνουν η Αποστολικότητά της και η Ομοφωνία στην αποδοχή της (βλ. περισσότερα στο κύριο άρθρο Ιερά Παράδοση).
Κατά συνέπεια, κάθε πληροφορία η οποία βρίσκεται εκτός κοινότητας, και δεν πληροί τα παραπάνω κριτήρια, η εκκλησία την θεωρεί ύποπτη και περιέχουσα "υπερβολές, προερχόμενες από αιρετικούς κ.ά."[2]. Είναι όμως γεγονός, ότι σε απόκρυφα βιβλία είναι δυνατόν να "ανευρίσκει κανείς και αναφορές ή διηγήσεις, που κατά παράδοση ανταποκρίνονται στα ιστορικά δεδομένα προσώπων και πραγμάτων"[3] ή "ενσωματώνουν πρωτοχριστιανικές παραδόσεις"[4] με σημαντικό "θεολογικό συμβολικό περιεχόμενο" και "βαθύτερη σωτηριολογική σημασία"[5], οι οποίες εκφράστηκαν μέσω εορτολογικών, υμνολογικών ή άλλης "διά των καλών τεχνών εκδηλώσεως της εκκλησιαστικής συνειδήσεως"[6].
Για το ορθόδοξο περιεχόμενό των επιμέρους διηγήσεων και τη γνησιότητά τους, "εχέγγυον...αποτελεί αυτή αύτη η εκκλησιαστική συνείδησις"[7] αφού, πάντα οι Πατέρες της Εκκλησίας σε Ανατολή και Δύση, συνιστούσαν επαγρύπνηση έναντι "των απόκρυφων καινοδιαθηκικών συγγραφών και...προφύλαξιν από των δι' αυτών μεταδιδομένων (Κυρίλλ. Ιεροσολ., PG 33, 496. Μεγ. Αθανασ., PG 26, 1436.1440. Ιερών., PL 23, 201. 26, 88. Ιννοκεντ. Α΄, PL 20, 502)"[8], ενώ, και ο ίδιος "ο καθορισμός (το κλείσιμο) του Κανόνα της ΚΔ" αποτελούσε εκτός άλλων, και "αντίδραση της Εκκλησίας στην πληθωρική απόκρυφη γραμματεία"[9]. Κατά συνέπεια, θα πρέπει να γίνει σαφές ότι, ακόμη κι αν περιείχε διηγήσεις που επηρέασαν την εικονογραφία και υμνολογία της εκκλησίας[10], καμία αναγνώριση κανονικότητας δεν υπήρξε για κανένα απόκρυφο βιβλίο, και είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα το Πρωτευαγγέλιο Ιακώβου, το οποίο βρίσκουμε στους καταλόγους των αρχαίων αιρεσιολόγων να μνημονεύεται σαφώς ως απόκρυφο[11].
Τα Απόκρυφα κείμενα διαιρούνται σε Ευαγγέλια, Πράξεις, Επιστολές και Αποκαλύψεις. Τα σπουδαιότερα είναι:
Κατά κύριο λόγο, οι ερευνητές θεωρούν ότι τα βιβλία αυτά συντάχθηκαν μεταξύ του 2ου π.Χ. και του 4ου μ.Χ. αιώνα από Ιουδαίους και χριστιανούς συγγραφείς (αν και συνέχισαν να γράφονται ανάλογα κείμενα μέχρι και τον 13ο αιώνα μ.Χ.[1]), οι οποίοι με απομίμηση του τίτλου, του ονόματος του συγγραφέα, της μορφής και του περιεχομένου, επιδίωκαν να εξασφαλίσουν στα έργα τους κανονικό κύρος.
Τα βιβλία αυτά διακρίνονται σε απόκρυφα της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι Προτεστάντες χριστιανοί, ονομάζουν "ψευδεπίγραφα", τα βιβλία της Π. Διαθήκης που χαρακτηρίζονται ως "απόκρυφα" από τους Ορθόδοξους και τους Ρωμαιοκαθολικούς, ενώ ως "απόκρυφα" χαρακτηρίζουν συνήθως τα ονομαζόμενα από τους Ρωμαιοκαθολικούς "δευτεροκανονικά" και από τους Ορθόδοξους "αναγιγνωσκόμενα" ή "δευτεροκανονικά" βιβλία της Π. Διαθήκης.
Απόκρυφα της Παλαιάς Διαθήκης
Τα Απόκρυφα της Παλαιάς Διαθήκης, γραμμένα κατ' απομίμηση των κανονικών βιβλίων, αποδίδονται ψευδώς σε γνωστούς βιβλικούς συγγραφείς και έχουν αποκλειστεί σπό τον Κανόνα ως στερούμενα Θεοπνευστίας. Τα έργα αυτά, που είναι κυρίως παλαιστινιακής άλλα και ελληνιστικής προέλευσης,προέρχονται κυρίως από το χρονικό διάστημα 200 π.Χ. - 100
μ.Χ. και περιέχουν τις θρησκευτικές αντιλήψεις και προσδοκίες του
ιουδαϊκού λαού της εποχής τους. Εμφανίστηκαν με αξιώσεις θεοπνεύστων
βιβλίων για την απόκτηση κανονικού κύρους, άλλα τόσο οι Ιουδαίοι όσο και
οι χριστιανοί τα απέκλεισαν από τον κανόνα της Π. Διαθήκης καθώς το
περιεχόμενο τους θεωρήθηκε ξένο προς το μήνυμα της σωτηρίας που
αποκαλύπτεται στα κανονικά βιβλία. Η γλώσσα των σωζομένων αποκρύφων
είναι η εβραϊκή, αραμαϊκή, ελληνική καθώς και μεταφράσεις:
- 1. Θρύλοι για πρόσωπα της Παλαιάς Διαθήκης
-
-
- Το βιβλίο των Ιωβηλαίων
- Η διαθήκη των δώδεκα Πατριαρχών
- Το μαρτύριο του Ησαΐα
- Ζωή του Αδάμ και της Εύας
- Βίοι Προφητών
- Παραλειπόμενα του Ιερεμία
- Διαθήκη του Ιώβ
- Διαθήκη του Αβραάμ
- Διαθήκη του Σολομώντος κ.ά.
-
- 2. Ύμνοι
-
-
- Ψαλμοί του Σολομώντος
- Άσμα
- Προσευχή του Μανασσή κ.ά.
-
- 3. Διδακτικά
-
-
- Πιρκέ Αμπόθ (Ρητά των Πατέρων)
-
- 4. Αποκαλυπτικά
-
-
- Πρώτος Ενώχ
- Ανάληψη του Μωυσή
- Δεύτερος Ενώχ
- Δεύτερος Βαρούχ
- Τρίτος Βαρούχ
- Σχόλιο του Αββακούμ
- Αποκάλυψη του Λάμεχ κ.ά.
-
Απόκρυφα της Καινής Διαθήκης
Διάφορα ήταν τα αίτια που οδήγησαν στην παραγωγή απόκρυφης φιλολογίας της Καινής Διαθήκης:- 1. Η ευσεβής φαντασία κάποιων αγνώστων συγγραφέων, που απέδωσαν τα έργα τους σε γνωστά πρόσωπα της εκκλησίας, θέλησε να καλύψει τα κατά τη γνώμη τους "κενά" της Καινής Διαθήκης και ιδιαίτερα της ζωής του Ιησού και της μητέρας του Μαρίας καθώς και των Αποστόλων. Για παράδειγμα, η πληροφορία του Ιω.20,30: "πολλά μεν ούν και άλλα σημεία εποίησεν ο Ιησούς... α ουκ εστίν γεγραμμένα εν τω βιβλίω τούτω" ήταν αρκετή για να αποτελέσει έρεισμα για τους αποκρυφογράφους. Κάποιες φορές, δευτερεύοντα ή ανώνυμα πρόσωπα της Καινής Διαθήκης αναφέρονται με συγκεκριμένο όνομα, που επικράτησε στην παράδοση της εκκλησίας, κυρίως στη λειτουργική, και διαδραματίζουν έναν πιο σημαντικό ρόλο στα Απόκρυφα. Έτσι, ο ανώνυμος εκατόνταρχος της σταύρωσης παραδίδεται με το όνομα Λογγίνος ενώ οι δύο ληστές ονομάζονται Γίστας και Δισμάς. Επίσης, συχνά παρουσιάζονται μυθώδεις διηγήσεις γιά περιόδους της ζωής του Ιησού που δεν αναλύονται εκτενώς στα κανονικά ευαγγέλια, όπως είναι η παιδική ηλικία, η κάθοδος στον Άδη κ.ά..
- 2. Η απόκρυφη φιλολογία έγινε το όχημα για τη διάδοση "αιρετικών" διδασκαλιών. Ο Ειρηναίος π.χ. αναφερόμενος στους Γνωστικούς λέει ότι έχουν "αμύθητον πλήθος απόκρυφων και νόθων γραφών, ας αυτοί έπλασσαν".
Θα πρέπει σε κάθε περίπτωση, να διακρίνουμε το γεγονός ότι στην Ορθόδοξη Εκκλησία όταν αναφερόμαστε σε πληροφορίες οι οποίες αντλούνται από Απόκρυφα κείμενα, δεν θα πρέπει να δημιουργείται σύγχυση, ότι, δήθεν, αυτές κομίζουν ειδήσεις που μπορεί να βρίσκονται εκτός των ορίων της Παράδοσης της εκκλησιαστικής κοινότητας. Καταρχάς, η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι αντίθετη στην προτεσταντική εμμονή στη μοναδικότητα της Αγίας Γραφής ως πηγή Θεολογίας, από τη στιγμή που και η ίδια η Καινή Διαθήκη μας βεβαιώνει για το αντίθετο: πληθώρα εδαφίων διδάσκουν την ισοτιμία Γραφής και προφορικής Ιεράς Παραδόσεως (Β΄ Θεσ. 2:15. Α΄ Κορ. 11:2.23.15,3. Α΄ Τιμ. 6:20. Α΄ Θεσ. 4:1.2 κ.ά.). Αυτό σημαίνει ότι μια ενιαία διδασκαλία Γραφής και Παραδόσεως, διαφυλάσσεται στην καθοδηγούμενη από το Άγιο Πνεύμα Εκκλησία, και για τη γνησιότητά της μας βεβαιώνουν η Αποστολικότητά της και η Ομοφωνία στην αποδοχή της (βλ. περισσότερα στο κύριο άρθρο Ιερά Παράδοση).
Κατά συνέπεια, κάθε πληροφορία η οποία βρίσκεται εκτός κοινότητας, και δεν πληροί τα παραπάνω κριτήρια, η εκκλησία την θεωρεί ύποπτη και περιέχουσα "υπερβολές, προερχόμενες από αιρετικούς κ.ά."[2]. Είναι όμως γεγονός, ότι σε απόκρυφα βιβλία είναι δυνατόν να "ανευρίσκει κανείς και αναφορές ή διηγήσεις, που κατά παράδοση ανταποκρίνονται στα ιστορικά δεδομένα προσώπων και πραγμάτων"[3] ή "ενσωματώνουν πρωτοχριστιανικές παραδόσεις"[4] με σημαντικό "θεολογικό συμβολικό περιεχόμενο" και "βαθύτερη σωτηριολογική σημασία"[5], οι οποίες εκφράστηκαν μέσω εορτολογικών, υμνολογικών ή άλλης "διά των καλών τεχνών εκδηλώσεως της εκκλησιαστικής συνειδήσεως"[6].
Για το ορθόδοξο περιεχόμενό των επιμέρους διηγήσεων και τη γνησιότητά τους, "εχέγγυον...αποτελεί αυτή αύτη η εκκλησιαστική συνείδησις"[7] αφού, πάντα οι Πατέρες της Εκκλησίας σε Ανατολή και Δύση, συνιστούσαν επαγρύπνηση έναντι "των απόκρυφων καινοδιαθηκικών συγγραφών και...προφύλαξιν από των δι' αυτών μεταδιδομένων (Κυρίλλ. Ιεροσολ., PG 33, 496. Μεγ. Αθανασ., PG 26, 1436.1440. Ιερών., PL 23, 201. 26, 88. Ιννοκεντ. Α΄, PL 20, 502)"[8], ενώ, και ο ίδιος "ο καθορισμός (το κλείσιμο) του Κανόνα της ΚΔ" αποτελούσε εκτός άλλων, και "αντίδραση της Εκκλησίας στην πληθωρική απόκρυφη γραμματεία"[9]. Κατά συνέπεια, θα πρέπει να γίνει σαφές ότι, ακόμη κι αν περιείχε διηγήσεις που επηρέασαν την εικονογραφία και υμνολογία της εκκλησίας[10], καμία αναγνώριση κανονικότητας δεν υπήρξε για κανένα απόκρυφο βιβλίο, και είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα το Πρωτευαγγέλιο Ιακώβου, το οποίο βρίσκουμε στους καταλόγους των αρχαίων αιρεσιολόγων να μνημονεύεται σαφώς ως απόκρυφο[11].
Τα Απόκρυφα κείμενα διαιρούνται σε Ευαγγέλια, Πράξεις, Επιστολές και Αποκαλύψεις. Τα σπουδαιότερα είναι:
-
- 1. Απόκρυφα ευαγγέλια
-
-
- Πρωτοευαγγέλιο του Ιακώβου
- Καθ' Εβραίους ευαγγέλιο
- Κατά Πέτρον
- Κατά Θωμάν
- Ιστορία Ιωσήφ του τέκτονος
- Κατ' Αιγυπτίους ευαγγέλιο
- Ευαγγέλιο του Ψευδο-Ματθαίου
- Υπόμνημα των πραχθέντων επί Πιλάτου
- Ευαγγέλιο της Αληθείας
- Κατά Φίλιππον
- Κατά Θωμάν (περιέχει 114 λόγια αποδιδόμενα στον Ιησού)
- To Ευαγγέλιο του Ιούδα
- To Ευαγγέλιο των Εβιονιτών
-
-
- 2. Απόκρυφες Πράξεις
-
-
- Κήρυγμα Πέτρου
- Πράξεις Πέτρου
- Πράξεις Παύλου και Θέκλας
- Πράξεις Παύλου
- Πράξεις Ιωάννη
- Πράξεις Ανδρέα
- Πράξεις Θωμά
- Πράξεις Φιλίππου
- Πράξεις Βαρνάβα κ.ά.
-
-
- 3. Απόκρυφες Επιστολές
-
-
- Επιστολή Βαρνάβα
- Αλληλογραφία Παύλου και Σενέκα
- Επιστολή Παύλου προς Λαοδικείς
- Επιστολή Ποπλίου Λεοντούλου
- Αλληλογραφία Αβγάρου με τον Ιησού.
-
-
- 4. Απόκρυφες Αποκαλύψεις
-
-
- Αποκάλυψη Πέτρου
- Αποκάλυψη Ιωάννου
- Αποκάλυψη Παύλου
- Αποκάλυψη Θωμά
- Σιβυλλικοί χρησμοί κ.ά.
- el.orthodoxwiki.org
-
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου