ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΑΛΟΓΟ ΤΗΣ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΩΣ -- Τ” ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ.

Από το βιβλίο «ΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΧΡΩΜΑΤΑ», Ἀθῆναι 1955, σσ. 96-102
του Μητροπολίτου Φλωρίνης π. Αυγουστίνου Καντιώτου

Τ᾿ ἀποτελέσματα τοῦ πολέμου; θ᾽ ἀπορήσῃ ἴσως ὁ φίλος ἀναγνώστης, ὑπάρχει ἀνάγκη νὰ τὰ περιγράψῃ κανείς; Καὶ τὰ μικρὰ παιδιὰ τὰ γνωρίζουν. Εἶνε μπροστὰ σὲ ὅλους. Εἶνε νωπὰ καὶ ἀχνίζουν ἀκόμη τὰ ἐρείπια ποὺ ἄφησε στὸ πέρασμά του ὁ «πυρρὸς ἵππος», τὸ κόκκινο ἄλογο τῆς Ἀποκαλύψεως (βλ. 6,4). Ἐὰν ἡ γενεά μας ἀπεῖχε ἀπὸ τὸν τελευταῖο πόλεμο ἑκατὸ χρόνια, οἱ ὀλέθριες συνέπειες τοῦ πολέμου θὰ εἶχαν λησμονηθῆ καὶ θὰ ἐπεβάλλετο νὰ περιγραφοῦν, γιατὶ ἡ ἄγνοιά τους μποροῦσε νὰ συντελέσῃ σὲ ἀναβίωσι τοῦ φιλοπολέμου πνεύματος. Ἀλλὰ ἡ δική μας γενεὰ μόλις βγῆκε ἀπὸ τὸ αἷμα(*)· ἔζησε τὴ φρίκη δύο παγκοσμίων πολέμων, ἔλαβε προσωπικὴ πεῖρα τῶν δεινῶν· μὲ φρίκη ἀκούει τὴ λέξι «πόλεμος» καὶ εὔχεται μὲ ὅλη της τὴν ψυχή, οἱ νεώτερες γενεὲς νὰ εἶνε εὐτυχέστερες ἀπὸ αὐτὴν ποὺ φεύγει καὶ νὰ μὴ ἔλθουν «εἰς τὸν τόπον τῆς βασάνου» (πρβλ. Λουκ. 16,28), νὰ μὴ δοῦν τὴν εἰκόνα τοῦ ἱππέως τῆς Ἀποκαλύψεως νὰ καλπάζῃ ἐπάνω στὸ κόκκινο ἄλογο. Μακάρι ἡ λευκὴ σημαία τῆς παγκοσμίου εἰρήνης νὰ κυματίζῃ στὸν αἰθέρα ἐπάνω στὸ κοντάρι τῶν Ἡνωμένων Ἐθνῶν καὶ κανένα χέρι παράφρονος νὰ μὴ μπορέσῃ νὰ τὴν κατεβάσῃ. «Ὑπὲρ τῆς εἰρήνης τοῦ σύμ­παντος κόσμου», εἶνε ἡ διάπυρη καὶ διηνεκὴς δέησις τῆς Ἐκκλησίας μας στὸν Κύριο.


Καὶ ὅμως ἡ περιγραφὴ καὶ ἡ ἔκθεσις τῶν καταστροφῶν ποὺ ἐπέφερε ὁ πόλεμος θὰ ἔπρεπε νὰ γίνεται ὄχι μόνο γιὰ ἐκείνους ποὺ δὲν ἔζησαν τὴ φρίκη του ἀλλὰ καὶ γιὰ ἐκείνους ποὺ δοκίμασαν ἀπὸ κοντὰ ὅλη τὴν πικρία του. Γιατὶ ὁ ἄνθρωπος τῆς εἰρηνικῆς περιόδου εὔκολα λησμονεῖ τὶς συνέπειες τῆς μεγάλης του ἁμαρτίας, ὅπως εἶνε ὁ πόλεμος, καὶ ὑπὸ τὴν ἐπήρεια νέων πειρασμῶν δὲν εἶνε δύσκολο νὰ σημειώσῃ ὑποτροπή, νὰ ἐμπλακῇ πάλι σὲ πολεμικὲς περιπέτειες τοπικῆς ἢ γενικωτέρας ἐκτάσεως. Ἕνα ζῷο, ὅπως ὁ γάιδαρος ἢ τὸ μουλάρι τῶν ὀρεινῶν χωριῶν τῆς Πατρίδος μας, ἐὰν σὲ κάποιο δύσβατο σημεῖο πέσῃ καὶ χτυπήσῃ, σημειώνει ζωηρὰ στὴ μνήμη του τὸ ὀλισθηρὸ καὶ ἐπικίνδυνο μέρος τοῦ δρόμου, καὶ ἔκτοτε, ὅσες φορὲς ξαναπερνάει ἀπὸ τὸ μέρος αὐτό, τὸ περνάει μὲ τὴν πιὸ μεγάλη προσοχὴ καὶ προφύλαξι. Ἀλλὰ ὁ ἄνθρωπος, ἀπὸ τῆς ἀπόψεως αὐτῆς, εἶνε τὸ δυσκολώτερα διδασκόμενο ζῷο. Ὁ ἄνθρωπος ὁ «ἐν τιμῇ ὤν», ὁ τιμημένος (Ψαλμ. 48,13,21), αὐτὸς ποὺ προικίστηκε μὲ τὰ ἐξαιρετικά, τὰ ἀνεκτίμητα δῶρα τῆς νοήσεως, τῆς συνειδήσεως καὶ τῆς ἐλευθερίας, ὁ «δόξῃ καὶ τιμῇ ἐστεφανωμένος» (ἔ.ἀ. 8,5. Ἑβρ. 2,7), ὅταν τὸν καταλαμβάνει ὁ οἶστρος τῆς πολεμικῆς μανίας, κατεβαίνει χαμηλότερα κι ἀπὸ τὴ ζῳολογικὴ ἐκείνη βαθμῖδα ποὺ βρίσκεται ὁ γάιδαρος. Ὁ γάιδαρος! Εἴμαστε ἕτοιμοι νὰ διαπληκτισθοῦμε ἄγρια μ᾽ ἐκεῖνον ποὺ θὰ μᾶς ἀποκαλέσῃ «γάιδαρο»· καὶ ὅμως ὁ γάιδαρος δίνει μαθήματα στὸν ἄνθρωπο. Ὁ γάιδαρος βλέπει τὸ λάκκο καὶ ἀπομακρύνεται. Ὁ ἄνθρωπος βλέπει τὸ λάκκο, τὸν τεράστιο λάκκο τοῦ πολέμου, μέσα στὸν ὁποῖο ὑπάρχουν ἀναρίθμητοι σκελετοὶ σκοτωμένων ἀνθρώπων, καὶ ὅμως δὲν ἀπομακρύνεται ἀπὸ ᾽κεῖ· κάποια καταστροφικὴ μανία τὸν σπρώχνει, πλησιάζει τὸ λάκκο, συστρέφεται γύρω ἀπ᾽ αὐτόν, ζαλίζεται καὶ πέφτει πάλι μέσα. Ἔπεσε χίλιες φορὲς καὶ δὲν ἐννοεῖ νὰ σωφρονισθῇ. Τί ἀφροσύνη, τί ἐμπάθεια ἔχει ὁ ἄνθρωπος!
Γι᾽ αὐτὸ τὸ λόγο ἂς μὴ παύουμε νὰ φέρνουμε ὁ καθένας ἐμπρὸς στὰ μάτια του καὶ στὰ μάτια ὁ ἕνας τοῦ ἄλλου τὴν εἰκόνα τῶν ὀλεθρίων ἀποτελεσμάτων τοῦ «πυρροῦ ἵππου». Θὰ ἔπρεπε νὰ διοργανωθῇ μία ἔκθεσι μὲ παραστατικὲς εἰκόνες καὶ πίνακες καὶ νὰ μεταφέρεται σὲ ὅλα τὰ μέρη τῆς ὑφηλίου, γιὰ νὰ βλέπουν οἱ λαοὶ τοὺς καρπούς, «τὰ ὀψώνια τῆς ἁμαρτίας» (῾Ρωμ. 6,23) αὐτῆς τῆς μεγάλης, ποὺ εἶνε ἡ συνισταμένη πολλῶν ἁμαρτιῶν ὅλου τοῦ κόσμου. Ἡ ἔκθεσι αὕτη, γιὰ νὰ εἶνε πλήρης, θὰ ἔπρεπε νὰ συνεργασθοῦν πολλοί, οἱ ὁποῖοι θὰ ἐρευνοῦσαν σὲ ὅλο τὸ πλάτος καὶ τὸ βάθος τὸ θέμα τῶν καταστροφῶν τῶν δύο παγκοσμίων πολέμων. Ἐμεῖς, ἐπειδὴ ἀδυνατοῦμε νὰ παρουσιάσουμε ὅλη τὴν εἰκόνα τῶν φρικτῶν συνεπειῶν τοῦ πολέμου, θὰ ἀρκεσθοῦμε νὰ σκιαγραφήσουμε μὲ λίγες γραμμὲς τὸν πίνακα τῶν πολεμικῶν καταστροφῶν.
Ἀπὸ τὶς συνέπειες τοῦ πολέμου ἐκεῖνες ποὺ φαίνονται ἀμέσως στὰ μάτια ὅλων καὶ γι᾿ αὐτὸ γι᾽ αὐτὲς κυρίως γίνεται πάντα λόγος, εἶνε οἱ ὑλικὲς καταστροφές. Μέγαρα πλουσίων, ἀλλὰ καὶ μικρὰ σπιτάκια ποὺ μὲ τὸν τίμιο ἱδρῶτα τοῦ προσώπου τους ἔχτισαν οἱ φτωχοί· γέφυρες, λιμενικὲς ἐγκαταστάσεις, ναυπηγεῖα, ἐργοστάσια· μέσα συγκοινωνίας, σιδηρόδρομοι, ἱστιοφόρα, ἐμπορικὰ πλοῖα, ὑπερωκεάνια, πλωτοὶ κολοσσοί, θαύματα ἀνθρωπίνης τέχνης· δημόσια κτήρια κοινῆς ὠφελείας, μουσεῖα, βιβλιοθῆκες, σχολεῖα, ἰατρεῖα, νοσοκομεῖα, φιλανθρωπικὰ ἰδρύματα· ναοὶ μεγαλοπρεπεῖς, μέσα στοὺς ὁποίους λατρευόταν ὁ Ὕψιστος, ὅλα αὐτά, γιὰ τὰ ὁποῖα κοπίασαν καὶ μόχθησαν οἱ ἄνθρωποι δουλεύοντας βδομάδες καὶ μῆνες καὶ χρόνια καὶ δεκαετίες πολλές, μέσα σὲ λίγα λεπτὰ μεταβάλλονται σὲ ἐλεεινὰ ἐρείπια. Πόσα ἆραγε, πόσα δισεκατομμύρια χρυσᾶ νομίσματα δὲν στοιχίζουν οἱ περιουσίες ποὺ καταστράφηκαν; Ἀλλὰ καὶ πόσα ἄλλα δισεκατομμύρια καὶ τρισεκατομμύρια δὲν δαπανήθηκαν γιὰ τὶς πολυετεῖς πολεμικὲς προπαρασκευές; Πόσα γιὰ νὰ τραφοῦν καὶ νὰ ντυθοῦν ἑκατομμύρια ἐπιστρατευθέντες ἄντρες; Πόσα γιὰ τὸν ἐξοπλισμό τους; Πόσα γιὰ νὰ κατασκευασθοῦν τὰ ἀπαίσια ὄργανα τῆς μαζικῆς δολοφονίας τῶν λαῶν, τὰ κανόνια, τὰ τηλεβόλα, τὰ ὑπερτηλεβόλα τῆς ξηρᾶς, τὰ ὑποβρύχια, τὰ θωρηκτά, τὰ ἀεροπλάνα, τὰ καταδιωκτικά, τὰ βομβαρδιστικά, τὰ ἱπτάμενα φρούρια; Στὴν Ἀμερικὴ ἐπιστήμονες ὑπολόγισαν τὰ ἔξοδα ποὺ στοιχίζει ἕνα καὶ μόνο καταδιωκτικὸ ἢ βομβαρδιστικὸ ἀεροπλάνο, ἕνα καὶ μόνο ἀντιτορπιλλικό, καὶ εἶδαν τί σπουδαῖα εἰρηνικὰ ἔργα μὲ τὰ χρήματα τῶν ἐξοπλισμῶν θὰ γίνονταν, καὶ δημοσίευσαν μία παραστατικὴ εἰκόνα, τὴν ὁποία κ᾽ ἐμεῖς ἐδῶ ἀναδημοσιεύουμε (σκίτσο τῆς σελ. 99 τοῦ βιβλίου). Ὅπως φαίνεται στὴν εἰκόνα, ἕνα βαρὺ βομβαρδιστικὸ ἀεροπλάνο στοιχίζει περισσότερο ἀπὸ τὴν ἀνέγερσι 30 σχολείων ἢ 2 ἐργοστασίων ἠλεκτρισμοῦ ποὺ μποροῦν νὰ ἐξυπηρετοῦν 120.000 ἀνθρώπους ἢ δύο μεγάλων νοσοκομείων ἢ ἀπὸ ἕναν ἀσφαλτόδρομο μήκους 500 μιλίων. Ἕνα καταδιωκτικὸ ἀεροπλάνο στοιχίζει περισσότερο ἀπὸ μισὸ ἑκατομμύριο μποῦσελς(**) σιτάρι. Καὶ ἕνα ἀντιτορπιλλικὸ ἰσοδυναμεῖ μὲ τὴν ἀξία κατοικιῶν ποὺ θὰ μποροῦσαν νὰ στεγάσουν 8.000 ἀνθρώπους.
Δὲν ὑπάρχει τίποτα πιὸ πολυδάπανο ἀπὸ τὸν πόλεμο. Ἀμύθητοι θησαυροὶ σπαταλῶνται γιὰ νὰ συντηρηθῇ τὸ «κόκκινο ἄλογο». Μὲ τὸ χρῆμα, ποὺ ἡ ἄσωτη ἀνθρωπότης διασκόρπισε σὲ ξηρές, θάλασσσες καὶ ὠκεανοὺς κατὰ τοὺς δύο παγκοσμίους πολέμους, ὅλα τὰ ἀκαλλιέργητα ἐδάφη, ὅλες οἱ στέππες, ὅλες οἱ ἔρημοι, κι αὐτὲς ἀκόμα ἡ Σιβηρία καὶ ἡ Σαχάρα, θὰ μποροῦσαν νὰ μεταβληθοῦν σὲ εὔφορες πεδιάδες. Ἀντὶ νὰ μάχωνται οἱ ἄνθρωποι ὁ ἕνας ἐναντίον τοῦ ἄλλου, θὰ ἐπιδίδονταν σὲ μιὰ ἄλλη μάχη, εὐλογημένη, ἁγία μάχη· στὴ μάχη, νὰ νικηθῇ ἡ ἀγριότητα τῆς φύσεως ποὺ ἐπακολούθησε μετὰ τὴν ἁμαρτία, ὥστε καὶ ἡ πιὸ μικρὴ γωνία τῆς γῆς νὰ ἡμερωθῇ, νὰ καλλιεργηθῇ ἐπιστημονικὰ καὶ νὰ μεταβληθῇ σ᾽ ἕνα ἐπίγειο παράδεισο. Καὶ ἡ μάχη αὐτὴ γιὰ ἐξημέρωσι τῆς γῆς θὰ ἦταν σύμφωνη μὲ τὸ ἀρχικό, τὸ θεῖο πρόσταγμα τοῦ Δημιουργοῦ «Αὐξάνεσθε καὶ πληθύνεσθε καὶ πληρώσατε τὴν γῆν καὶ κατακυριεύσατε αὐτῆς» (Γέν. 1,28).
Ἀλλὰ οἱ ὑλικὲς καταστροφὲς εἶνε μικρὲς καὶ ἀνεπαίσθητες, ἂν θὰ θέλαμε νὰ τὶς συγκρίνουμε μὲ ἄλλες μεγαλύτερες καταστροφὲς ποὺ σκορπάει τὸ πέρασμα τοῦ «πυρροῦ ἵππου» διὰ μέσου τῆς γῆς. Εἶνε οἱ καταστροφὲς ὄχι πλέον στὴν ἄψυχη καὶ ἀναίσθητη ὕλη, στὰ κατασκευάσματα ἀπὸ ξύλο καὶ πέτρα καὶ σίδερο καὶ χάλυβα, ἀλλὰ στὰ ἔμψυχα, στὰ λογικὰ καὶ ἐλεύθερα πλάσματα. Ἡ συμφορὰ τοῦ πολέμου πλήττει ὄχι πλέον τὰ τοῦ ἀνθρώπου, ὅπως εἶνε τὰ ποικίλα ὑλικὰ ἀγαθὰ ποὺ ἔχει συσσωρεύσει μὲ τὴν ἐργατικότητά του, ἀλλ᾿ αὐτὸν τὸν ἴδιο τὸν ἄνθρωπο ποὺ ἀποτελεῖται ἀπὸ σῶμα καὶ ψυχή. Ποιός δὲν βλέπει, ὅτι ὁ πόλεμος πλήττει καὶ γκρεμίζει τὰ σώματα τῶν ἀνθρώπων, τὸ καθένα ἀπὸ τὰ ὁποῖα κατὰ τὴ διδασκαλία τοῦ κορυφαίου ἀποστόλου εἶνε «ναός» (Α΄ Κορ. 6,19), ποὺ ἀξίζει ἀσυγκρίτως περισσότερο κι ἀπὸ τὸν μεγαλοπρεπέστερο ναὸ τοῦ κόσμου; Ἡ καταστροφὴ τοῦ Παρθενῶνος σὲ περίπτωσι πολέμου θὰ εἶνε μικρὴ – μηδαμινὴ ἐμπρὸς στὴν βιαία καταστροφὴ μὲ ποικίλα φονικὰ μέσα τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος. Γιατὶ τὸ σῶμα τοῦ ἀνθρώπου εἶνε τὸ ἔξοχο καλλιτέχνημα τοῦ Ὑψίστου. Καὶ ὅμως τὸ σῶμα, τοῦ ὁποίου καὶ ἕνα ἀκόμη κύτταρο προκαλεῖ τὸ θάμβος τῆς ἐπιστήμης· τὸ σῶμα, γιὰ τὴ θεραπεία τοῦ ὁποίου σὲ περίπτωσι ἀσθενείας πλῆθος γιατροὶ ὅλων τῶν εἰδικοτήτων ἀσχολοῦνται· τὸ σῶμα αὐτὸ ἔρχεται καὶ τὸ γκρεμίζει κατὰ τὸν πιὸ ἀπαίσιο τρόπο ὁ πόλεμος. Ἕνα σπίτι ἢ ἕνας ναὸς ποὺ γκρεμίζονται, ἀνεγείρονται καὶ πάλι καὶ μάλιστα ὡραιότερα ἀπ᾿ ὅ,τι ἦταν πρίν. Ἀλλὰ τὸ σῶμα ἑνὸς ἀνθρώπου ποὺ σκοτώθηκε στὸν πόλεμο ποιός μπορεῖ πλέον νὰ τὸ ἐμψυχώσῃ καὶ νὰ τὸ ἐπαναφέρῃ στὴ ζωή; Χιλιάδες ἐπιστήμονες νὰ μαζευτοῦν, ἀδυνατοῦν νὰ κάνουν νὰ ξαναρχίσῃ μία καρδιὰ νεκροῦ νὰ πάλλῃ, ἕνα μάτι νὰ βλέπῃ, ἕνα αὐτὶ ν᾿ ἀκούῃ. Τὰ ὑπέροχα αὐτὰ μηχανήματα, ποὺ ἔγιναν μὲ τὴν ἀσύλληπτη σοφία τοῦ Δημιουργοῦ, ὁ ἄνθρωπος ἀδυνατεῖ νὰ τὰ ἐπαναφέρῃ στὴ ζωὴ καὶ τὴν κίνησι. Μόνο, ἂν προσβληθοῦν ἀπὸ ἀσθένειες, προσπαθεῖ μὲ φάρμακα, μὲ ἐγχειρήσεις, μὲ κόπους πολλοὺς νὰ τὰ κάνῃ νὰ λειτουργοῦν καὶ πάλι κανονικά. Καὶ δὲν τὸ ἐπιτυγχάνει πάντοτε.
Τί ἀντίθεσι ὅμως καὶ τί σύγκρουσι βλέπει κανεὶς στὶς ἐνέργειες τοῦ ἁμαρτωλοῦ κόσμου! Ἀπὸ τὸ ἕνα μέρος ὅλα τὰ κράτη ἔχουν ὑπουργεῖα ὑγιεινῆς καὶ δείχνουν μεγάλο ἐνδιαφέρον γιὰ τὴν ὑγεία τῶν κατοίκων τους, ἐνῷ ἀπὸ τὸ ἄλλο μέρος ἔχουν κτήρια, ποὺ καταλαμβάνουν χιλιάδες τετραγωνικὰ χιλιόμετρα, καὶ μέσα σ᾽ αὐτὰ συντηρεῖται καὶ τρέφεται ὁ «πυρρὸς ἵππος» τῆς Ἀποκαλύψεως, ἕτοιμος νὰ ἐξορμήσῃ καὶ μὲ τοὺς ἀναβάτες ποὺ τὸν ἱππεύουν νὰ δώσῃ αἱματηρὲς μάχες καὶ μέσα σὲ λίγες ὧρες νὰ στείλῃ στὰ νοσοκομεῖα τραυματίες, ποὺ ὁ ἀριθμός τους ξεπερνάει τὸν ἀριθμὸ τῶν ἀσθενῶν ὅλου τοῦ ἔτους ποὺ ἔρχονται σ᾽ αὐτὰ γιὰ νοσηλεία. Στρατιωτικὰ καὶ πολιτικὰ νοσοκομεῖα γεμίζουν πληγωμένους, σχολεῖα καὶ νάρθηκες ναῶν μεταβάλλονται σὲ ἰατρεῖα καὶ χειρουργεῖα, σκηνὲς στήνονται στὸ ὕπαιθρο… Νά μιὰ εἰκόνα τῆς καταστροφῆς τοῦ πολέμου. Ἀλλὰ κι ἀπὸ τὴν εἰκόνα αὐτὴ ὑπάρχει ἄλλη θλιβερώτερη· εἶνε οἱ νεκροί. Σὲ μία στατιστικὴ ἀπωλειῶν τοῦ πρώτου παγκοσμίου πολέμου εἴδαμε, ὅτι τὸ σύνολο τῶν νεκρῶν ἀνέβηκε στὰ 13 ἑκατομμύρια. Ὑπολογίστηκε ὅτι, ἂν τὰ φέρετρα ὅλων αὐτῶν τῶν νεκρῶν τοποθετοῦνταν κατὰ μῆκος τὸ ἕνα μετὰ τὸ ἄλλο σὲ μιὰ εὐθεῖα γραμμή, ἡ γραμμὴ ποὺ θὰ σχηματιζόταν θὰ εἶχε μῆκος 6.459 χιλιόμετρα. Μιὰ γραμμὴ ἀπὸ φέρετρα, ποὺ θὰ ἄρχιζε ἀπὸ τὴ μία ἄκρη τῆς Εὐρώπης καὶ θὰ ἔφθανε ὣς τὴν ἄλλη, θὰ ἄρχιζε ἀπὸ τὴ Λισσαβῶνα, θὰ περνοῦσε μέσα ἀπὸ τὴ Μαδρίτη, τὸ Παρίσι, τὸ Βερολῖνο, τὴ Βαρσοβία καὶ θὰ ἔτεινε νὰ φθάσῃ μέχρι τὴ Σιβηρία καὶ τὸ Βόρειο Πόλο. Μία μαύρη ταινία, ἐπάνω στὴν ὁποία μὲ τὸ κόκκινο χρῶμα τοῦ «πυρροῦ ἵππου» θὰ ἔπρεπε νὰ γραφῇ τὸ ῥητὸ «Τὰ ὀψώνια τῆς ἁμαρτίας θάνατος» (ἔ.ἀ.). Καὶ ἂν παραλλήλως πρὸς τὴ γραμμὴ αὐτὴ τῶν νεκρῶν σχηματιζόταν ἄλλη γραμμή, ἡ γραμμὴ τῶν ἀναπήρων, οἱ ὁποῖοι λόγῳ τῆς σωματικῆς βλάβης τους δὲν μποροῦν νὰ ἐργασθοῦν, ἀλλὰ περπατοῦν μὲ δεκανίκια καὶ ἔχουν ξύλινα χέρια καὶ γυάλινα μάτια… Καὶ ἂν σχηματιζόταν καὶ μιὰ τρίτη ἀκόμη γραμμή, παράλληλη πρὸς τὶς δύο αὐτές, ἐπάνω στὴν ὁποία νὰ σταθοῦν τὰ θύματα τοῦ πολέμου, οἱ χῆρες καὶ τὰ ὀρφανά… Καὶ ἂν ἐν συνεχείᾳ μπορούσαμε ἀπὸ κάποια θέσι νὰ δοῦμε ὅλη τὴν ἐκτύλιξι καὶ τῶν τριῶν αὐτῶν ταινιῶν, τί εἰκόνα θλίψεως καὶ πένθους δὲν θὰ παρουσιαζόταν μπροστὰ στὰ μάτια μας; Νεκροί, τραυματίες, θύματα πολέμου! Μὰ οἱ ταινίες δὲν ἔφτασαν στὸ τέρμα· μὲ τὶς ἀπώλειες σὲ νεκρούς, τραυματίες καὶ θύματα τοῦ δευτέρου παγκοσμίου πολέμου (1939-1944), ποὺ εἶνε ἀσυγκρίτως περισσότεροι ἀπὸ τοῦ πρώτου, ἐπεκτάθηκαν κατὰ χιλιάδες ἀκόμη χιλιόμετρα καὶ τὸ μῆκος τους ἔφθασε τὴν περίμετρο τῆς Γῆς· τὴν περιέζωσαν μὲ ζῶνες θανάτου, καὶ ἀπὸ κάθε σημεῖο τῆς περιμέτρου τῆς Γῆς ἀκούγεται ἡ φωνή· Νεώτεροι Κάϊν! ποῦ εἶνε οἱ ἀδελφοί σας; τὸ αἷμα τους βοᾷ πρὸς τὸν Θεό (βλ. Γέν. 4,9-10).
Σὲ ἕνα ἀπὸ τὰ ἔργα του ὁ ἀρχαῖος ποιητὴς Ἀριστοφάνης παρουσιάζει ἐπάνω στὴ σκηνὴ κάποιον ποὺ ρωτάει, Καὶ τί πρόκειται νὰ κάνῃ ὁ πόλεμος;… καὶ παίρνει τὴν ἀπάντησι, ὅτι ὁ πόλεμος ἔχει κατασκευάσει ἕνα τεράστιο γουδί, μέσα στὸ ὁποῖο ἔχει σκοπὸ νὰ συντρίψῃ ὅλες τὶς πόλεις τῆς Ἑλλάδος. Καὶ πράγματι· εἴδαμε τὸν πόλεμο νὰ συντρίβῃ καὶ νὰ κονιορτοποιῇ πόλεις, καὶ νὰ πολτοποιῇ τὶς σάρκες τῶν ἀνθρώπων.
Ἀλλὰ γιὰ κάποιον ποὺ φιλοσοφεῖ βαθειὰ ἐπάνω στὰ ἀνθρώπινα πράγματα ὁ θάνατος δὲν ἀποτελεῖ τὸ τραγικώτερο στοιχεῖο τοῦ πολέμου. Διότι ἐπὶ τέλους ὁ θάνατος, θὰ μᾶς πῇ, θὰ μᾶς βρῇ ὅλους. Καὶ ἂν ὁ «πυρρὸς ἵππος» ἀδρανήσῃ ἐπὶ χρόνια πολλὰ καὶ βάλῃ τὸ μαχαίρι του στὴ θήκη, δὲν ἀργεῖ ὅμως οὔτε λεπτὸ τῆς ὥρας τὸ ἄλλο μαχαίρι, τὸ δρεπάνι τοῦ φυσικοῦ θανάτου, νὰ κόβῃ μὲ μυρίους τρόπους τὸ νῆμα τῆς ζωῆς τῶν ἀνθρώπων καὶ νὰ ἐξαποστέλλῃ στὸν ᾅδη πολὺ περισσοτέρους ἀπ᾿ ὅ,τι στὶς ἡμέρες τῆς δράσεώς του ἐξαποστέλλει ὁ πόλεμος.
Γι᾽ αὐτὸ ἂς μὴ περιορίσουμε τὴν προσοχή μας μόνο στὶς ὑλικὲς ζημιὲς καὶ τὶς σωματικὲς βλάβες, στὰ ἐρείπια, στὶς πληγὲς καὶ τοὺς θανάτους ποὺ παρουσιάζει ὁ πόλεμος. Πέρα ἀπ᾽ αὐτὰ ὑπάρχουν καὶ ἄλλες βλάβες καὶ ζημιές. Ζημιὲς καὶ βλάβες, ποὺ παρουσιάζουν τὸν πόλεμο ὡς μία βιαία ἀνατροπὴ τῆς φυσικῆς καὶ ἠθικῆς τάξεως, τὴν ὁποία ὥρισε ὁ Θεός.
―――――――――――――
(*) Αὐτὰ δημοσιεύθηκαν τὸ 1955.
 (**) Ἀγγλικὰ bushel (προφ. μποῦσελ), μέτρο χωρητικότητος δημητριακῶν ἴσο μὲ 8 γαλόνια. Ἰσοδυναμεῖ μὲ τὸ λατινικὸ modius (ἑλλην. μόδιος καὶ μόδι), ῥωμαϊκὸ μέτρο χωρητικότητος στερεῶν (ξηρῶν καρπῶν καὶ σιτηρῶν) «ἴσο μὲ 16 ξέστας ἑλληνικούς, ἤτοι σημερινὰ 8,754 λίτρα, σὰ νὰ λέμε “μισὸς τενεκές”» (Κ. Σιαμάκη, Σύντομο Λεξικὸ τῆς Κ. Διαθήκης, ἐκδ. Δόναξ, Θεσσαλονίκη 20127). http://www.augoustinos-kantiotis.gr/?p=40554