Μια απίθανη συνεργασία μεταξύ ενός Έλληνα μοναχού και ενός ειδικού στη γραφή αποκάλυψε την ταυτότητα ενός διάσημου βυζαντινού ζωγράφου που εργάστηκε στη Θεσσαλονίκη, τη δεύτερη πόλη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, από τα τέλη του 13ου αιώνα έως τις αρχές του 14ου αιώνα. Τεχνικές επίλυσης εγκλημάτων που εφαρμόζονται σε ένα μεσαιωνικό χειρόγραφο στο Παρίσι μπορεί να έχουν λύσει έναν γρίφο αιώνων – την αληθινή ταυτότητα ενός κορυφαίου βυζαντινού ζωγράφου που εισήγαγε την ανθρωπότητα στην άκαμπτη ιερότητα της ορθόδοξης θρησκευτικής τέχνης.
Για αιώνες, οι πίνακες του Μανουήλ Πανσέληνου θεωρούνται κορυφαίο σημείο της μακεδονικής σχολής αγιογραφίας, ένα από τα δύο κυριότερα καλλιτεχνικά ρεύματα της Βυζαντινής αγιογραφίας, που εκπροσωπήθηκε από καλλιτέχνες που αναβίωσαν την Ορθόδοξη τέχνη σε θρησκευτικούς χώρους σ’ ολόκληρη την αυτοκρατορία. Λίγα είναι γνωστά για τη ζωή του Πανσέληνου και οι μελετητές υποψιάζονταν εδώ και καιρό ότι το ίδιο το όνομα είναι παρατσούκλι, ένα σημείο που τώρα επιβεβαιώνεται από τον πατέρα Κοσμά Σιμωνοπετρίτη και τη γραφολόγο Χριστίνα Σωτηράκογλου.
Ο Μανουήλ Πανσέληνος ήταν ένας από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες της Μακεδονικής Σχολής. Τα έργα του Πανσελήνου ξεχωρίζουν στη Βυζαντινή Τέχνη, γιατί στρέφουν την προσοχή στην προοπτική και ανθρώπινη έκφραση. Εκτός από το ότι ζωγράφισε κάποιες από τις πιο πολύτιμες αγιογραφίες, ο Πανσέληνος είναι γνωστός καθώς έχει γράψει σχετικά με την τέχνη της περιόδου και είχε εργαστεί σε εικονογραφημένα χειρόγραφα.
Η Σωτηράκογλου, κατάφερε να αντιστοιχήσει τη διάταξη της γραφής στο χειρόγραφο που αποδίδεται στον Ιωάννη Αστραπά, με χαρακτήρες που εμφανίζονται στο Πρωτάτο, τον καθεδρικό ναό ο οποίος βρίσκεται στο κέντρο των Καρυών στο Άγιο Όρος.
Η περίπλοκη διεργασία της αποκρυπτογράφησης.
Το πρώτο βήμα πραγματοποιήθηκε μέσα από την μελέτη που συνέδεε τον Αστραπά με τον άνθρωπο που δημιούργησε και εικονογράφησε τον Μαρκιανό Κώδικα, ένα ευρείας εμβέλειας και χειρόγραφο κείμενο του πρώιμου 14ου αιώνα. Η βασική απόδειξη, εξήγησε ο Πατέρας Κοσμάς στο Αssociated Press News, είναι η παρουσία των ζωγραφιστών αναπαραστάσεων που δείχνουν την πανσέληνο.
«Ο Πανσέληνος ήταν πραγματικό πρόσωπο και (το όνομα) ήταν απλώς το παρατσούκλι με το οποίο έγινε γνωστός ο Ιωάννης Αστραπάς», είπε στο Associated Press.
Δυστυχώς, ο Αστραπάς, δεν υπέγραφε τα έργα του στις τοιχογραφίες του Πρωτάτου. Επιπλέον, αν και χειρόγραφο, η αντιστοίχιση των πεζών γραμμάτων του Μαρκιανού Κώδικα με τα κεφαλαία γράμματα των τοιχογραφιών, αποδείχτηκε δυσχερής. Άλλωστε, εξηγεί η Σωτηράκογλου, ο καλλιτέχνης ελαχιστοποίησε το προσωπικό του στιλ στην τοιχογραφία, προκειμένου να προσαρμοστεί στις παραδοσιακές συμβάσεις της τέχνης.
Ο πατέρας Κοσμάς είπε ότι ο Αστραπάς ήταν ένας «εξαιρετικά προικισμένος ζωγράφος με τεράστιες γνώσεις που συνδύαζε αρμονικά τον αρχαίο, κλασικό κόσμο με την ορθόδοξη βυζαντινή πνευματικότητα». «Και αυτό… κάνει τη δουλειά του μοναδική παγκοσμίως», πρόσθεσε.
Οι υπογραφές των καλλιτεχνών δεν ήταν συνηθισμένες εκείνη την εποχή, αν και κάποιοι σώζονται από μέλη της οικογένειας Αστραπά. Δεν υπάρχουν από τον «Πανσέληνο».
Ο Κωνσταντίνος Βαφειάδης, καθηγητής Βυζαντινής Τέχνης στην Αθήνα που δεν συμμετείχε στις μελέτες, είπε ότι βρήκε αξία στη θεωρία για το παρατσούκλι και στον σύνδεσμο με τον Αστραπά, παρόλο που φαινόταν ότι περισσότεροι από ένας ζωγράφοι είχαν αναλάβει το έργο.
«Συμφωνώ να αποδοθεί μέρος των πινάκων στον Ιωάννη Αστραπά», είπε. «Αλλά και πάλι υπάρχει πολύ έδαφος για μελλοντική έρευνα για αυτό το πρόσωπο, επειδή άλλα μνημεία του Αγίου Όρους της ίδιας περιόδου δεν έχουν ακόμη δημοσιευτεί επαρκώς».
«Η κυρία Σωτηράκογλου, που είναι ειδικός στη γραφή, συμπλήρωσε αυτό το κενό», τόνισε ο πατέρας Κοσμάς. Υπήρχε ένα πρόβλημα: οι γυναίκες έχουν απαγορευτεί για περισσότερα από 1.000 χρόνια να εισέλθουν στο Άγιον Όρος.
«Αναγκάστηκα να μελετήσω τους πίνακες του Πρωτάτου με βάση φωτογραφίες», είπε στο AP η Σωτηράκογλου, που εργάζεται ως σύμβουλος για την αναγνώριση ή την πιστοποίηση γραφής σε ποινικές υποθέσεις.
«(Το έργο) ήταν πολύ δύσκολο, επειδή η γραφή στις τοιχογραφίες είναι με κεφαλαία γράμματα και οι ζωγράφοι υπέκυψαν την προσωπική τους γραφή για να συμμορφωθούν» με την παραδοσιακή μορφή, είπε – μάλλον σαν τις προσπάθειες ανώνυμων επιστολογράφων να συγκαλύψουν τους αληθινό στυλ. «Ο Μαρκιανός κώδικας είναι γραμμένος με πολύ μικρά πεζά γράμματα».
Πώς έσπασε τον κώδικα η γραφολόγος.
«Ξεχωρίζει ένα Φ και είναι παρόμοιο», εξηγεί η Σωτηράκογλου. «Έχουν εντοπιστεί επίσης, αντιστοιχίες και σε άλλα γράμματα, το Τ, το οποίο δεδομένων των διαστάσεων, είναι μεγαλύτερο, καλύπτοντας άλλα γράμματα και σκεπάζεται από μία καμπύλη, με τις διαστάσεις το Κ. Όταν όμως αποκαλύφθηκε το Φ, το κώδικας της γραφής είχε πλέον σπάσει και έτσι η δουλειά έγινε πολύ πιο εύκολη».
Η ανακάλυψη περισσότερων στοιχείων για τον Πανσέληνο έχει κινήσει, εδώ και δεκαετίες, το ενδιαφέρον του Πατέρα Κοσμά. Όσο ήταν ανώτερος διοικητικός υπάλληλος στο Άθως, λειτουργούσε στο Πρωτάτο και παρατηρούσε τις τοιχογραφίες, οι οποίες συγκαταλέγονται ανάμεσα στα κορυφαία έργα του ζωγράφου. «Από εκεί γεννήθηκε το ενδιαφέρον μου», εξήγησε ο Πατέρας Κοσμάς. «Πλέον, ο καλλιτέχνης, έχει αποκτήσει την πραγματική του ταυτότητα».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου