Κανείς δεν θα είχε την ανάγκη της τέχνης αν στον κόσμο βασίλευαν η ομορφιά και η αρμονία. Είμαστε πλασμένοι κατ’ εικόνα Θεού, και… δεν κάνουμε τίποτε άλλο παρά να μιμούμεθα τον Δημιουργό. Αντρέϊ Ταρκόφσκι.

 

 

Στις 29 Δεκεμβρίου του 1986, ο Αντρέϊ Ταρκόφσκι αφήνει την τελευταία του πνοή στο Παρίσι, ακούγοντας από ένα ταπεινό πικάπ το «Κατά Ματθαίον» του Ιωάννη Σεβαστιανού Μπαχ. Ενταφιάστηκε στις 3 Ιανουαρίου 1987 στο Ρωσικό Νεκροταφείο στο Sainte-Geneviève-des-Bois της Γαλλίας. Η επιγραφή στην επιτύμβια στήλη του, η οποία φιλοτεχνήθηκε από τον Ρώσο γλύπτη Ernst Neizvestny, γράφει: «Για τον άνθρωπο που είδε τον Άγγελο».

Αντρέϊ Ταρκόφσκι

 Το “Stalker” βγήκε στις κινηματογραφικές αίθουσες στις 25 Μαΐου του 1979. Στις 25 Μαΐου της ίδιας χρονιάς, ο Ταρκόφσκι έγραψε στο Ημερολόγιό του:
“Νιώθω την παρουσία σου, Κύριε! Νιώθω την παλάμη σου επάνω στο κεφάλι μου. Θέλω να δω τον κόσμο όπως τον δημιούργησες εσύ, και τους ανθρώπους που έπλασες κατ’ εικόνα και ομοίωσή Σου. Σ’ αγαπώ Κύριε, και δεν ζητώ να μου δώσεις τίποτα. Το βάρος της οργής και των αμαρτιών μου, το σκότος της ευτελούς ψυχής μου, με εμποδίζουν, Κύριε, να φανώ αντάξιος δούλος Σου! Βοήθησέ με και συγχώρησέ με, Κύριε!“
(«Αντρέι Ταρκόφσκι, Μαρτυρολόγιο, Ημερολόγια 1970-1986», πρόλογος-μετάφραση: Αλέξανδρος Ίσαρης, Αθήνα, 2009, εκδόσεις «Ίνδικτος»)

***

Ποτέ δεν πίστεψα στην τέχνη. Η τέχνη είναι η αντανάκλαση μέσα στον καθρέφτη αυτού που είμαστε, μιας ανώτερης ικανότητας να δημιουργείς. Δεν κάνουμε τίποτε άλλο παρά να μιμούμεθα τον Δημιουργό. Είμαστε πλασμένοι κατ’ εικόνα Θεού, και η πράξη της δημιουργίας είναι μια από τις κινήσεις οπού γινόμαστε όμοιοί Του.
‒ Με λίγα λόγια επικαλείστε μια θρησκευτική αντίληψη της τέχνης.
‒ Πραγματικά. Η τέχνη είναι μια προσευχή. Είναι η προσευχή μου. Κι αν η προσευχή μου ενδιαφέρει κάποιον, τότε ή τέχνη μου είναι χρήσιμη. Το χρέος του ανθρώπου είναι να υπηρετεί. Ο κόσμος φτιάχτηκε πάνω σ’ ένα μοναδικό τύπο σχέσεως, χάρις στον Θεό, τη διακονία. […].
‒ Και με ποιο τρόπο η τέχνη μπορεί να ‘ναι έτσι διακονία και αγάπη;
‒ Α… Αυτό, κατά τη γνώμη μου, είναι ένα μυστήριο. Είναι το μυστήριο της δημιουργίας.
Θα μπορούσαμε να ζήσουμε είκοσι, τριάντα αιώνες, ποτέ δεν θα μαθαίναμε πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος, όπως δεν θ’ αποκρυπτογραφήσουμε ποτέ το μυστήριο της δημιουργίας. Όταν γονατίζουμε μπροστά σε μια εικόνα και προσευχόμαστε στον Θεό βρίσκουμε τα αληθινά, τα σωστά λόγια. Με τον ίδιο τρόπο, όταν απευθύνεις την τέχνη σου στον Θεό σαν μια προσευχή, βρίσκεις τα σωστά πρόσωπα που θα βάλεις στο έργο σου.»[5]

«Η Τέχνη επιβεβαιώνει ό,τι καλό υπάρχει στον άνθρωπο, ελπίδα, πίστη, ευσέβεια, αγάπη, ομορφιά.»

Η τέχνη πρέπει να βοηθά τον άνθρωπο στην πνευματική του εξύψωση.

«Ο καλλιτέχνης υπάρχει επειδή ο κόσμος δεν είναι τέλειος. Κανείς δεν θα είχε τη ανάγκη της τέχνης αν στον κόσμο βασίλευαν η ομορφιά και η αρμονία. Ο άνθρωπος δεν θα έψαχνε την αρμονία σε άλλες δραστηριότητες. Θα ζούσε μέσα της. Η τέχνη γεννιέται από τις κακοτεχνίες του κόσμου και αυτό είναι το θέμα της ταινίας μου «Αντρέι Ρουμπλιώφ». Η αναζήτηση δεσμών και εννοιών που εκφράζονται στις αρμονικές σχέσεις μεταξύ ανθρώπων, μεταξύ τέχνης και ζωής, χρόνου και ιστορίας. Αυτό είναι το θέμα της ταινίας μου.»

«Αντρέι τι θα θέλατε να πείτε στους νέους;;».
«Να μάθουν να αγαπούν την μοναξιά. Να μένουν μόνοι με τον εαυτό τους. Νομίζω ότι το προβλήματα των νέων έγκεινται στο γεγονός ότι κάνουν θορυβώδεις ή και επιθετικές πράξεις και αυτό επειδή δεν θέλουν να νιώσουν μόνοι. Πράγμα θλιβερό. Ο άνθρωπος πρέπει να μάθει να ζει μόνος από παιδί. Γιατί το να ζεις μόνος δεν σημαίνει ότι νιώθεις μοναξιά… αλλά σημαίνει ότι δεν βαριέσαι τον εαυτό σου, το οποίο είναι ένα πολύ επικίνδυνο σύμπτωμα, σχεδόν ασθένεια».
απόσπασμα από το ντοκιμαντέρ «Andrei Tarkovsky – A poet in cinema» σε σκηνοθεσία της Donatella Baglivo.

***

– Πρόσφατα μού διηγήθηκαν την περίπτωση κάποιου που έπασχε από μανία αυτοκτονίας κι ο οποίος αφού παρακολούθησε την “Θυσία”, για δύο ώρες το μυαλό του βυθίστηκε σε στοχασμό. Μετά από αυτό, η επιθυμία του να ζήσει επέστρεψε σ’ αυτόν.
– Αυτό είναι πιο σημαντικό για μένα από ό,τι οι αξιολογήσεις και κρίσεις των κριτικών… Κάτι παρόμοιο συνέβη και μετά την ταινία «Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν»: ένας εγκληματίας ο οποίος έκτιε την ποινή του σε στρατόπεδο μου έγραψε ότι η ταινία είχε τόση επιρροή πάνω του που πλέον δεν μπορούσε να σκοτώσει κανέναν.

Η πίστη είναι το μόνο πράγμα που μπορεί να σώσει ένα άτομο. Αυτή είναι βαθύτατη πεποίθησή μου. Διαφορετικά, τι μπορούμε να πετύχουμε; Αυτό είναι το μόνο που αναμφίβολα έχει το κάθε άτομο. Όλα τα υπόλοιπα είναι ασήμαντα.

Υφίσταται ομοιότητα μεταξύ αγίου και καλλιτέχνη, αλλά είναι απαραίτητο να δούμε και την διαφορά, που συνίσταται στο γεγονός ότι ένα άτομο είτε προσπαθεί να είναι σαν τον Δημιουργό του, είτε προσπαθεί να σώσει την ψυχή του. Έτσι, το ερώτημα είναι είτε περί τής σωτηρίας τού εαυτού μας είτε περί δημιουργίας μια πνευματικά πλουσιότερης ατμόσφαιρας σε όλο τον κόσμο. Ποιος ξέρει πόσα έχουμε ακόμη να ζήσουμε. Πρέπει να ζούμε με την σκέψη ότι αύριο κιόλας ο Κύριος μπορεί να μάς καλέσει σε Αυτόν.

Η θεμελιώδης σημασία τής τέχνης δεν συνίσταται, όπως συχνά διατυπώνεται, στο να μεταδίδει ιδέες, να προπαγανδίζει σκέψεις και να χρησιμεύει ως παράδειγμα. Ο σκοπός της τέχνης είναι να προετοιμάσει το άτομο για τον θάνατο, να εξυψώσει την ψυχή του έτσι ώστε να μπορέσει να μετατραπεί στο Αγαθό.
Ένα αριστούργημα επιδρά πάνω στο άτομο τόσο που να αρχίζει να αισθάνεται στον εαυτό του την ίδια κλήση προς την αλήθεια που καθοδήγησε τον καλλιτέχνη στην δημιουργία. Όταν εγκαθιδρύεται η επαφή μεταξύ ενός έργου τέχνης και του ατόμου που το αντιλαμβάνεται, ο τελευταίος βιώνει ένα τράνταγμα καθαρισμού της ψυχής.
Όταν ο θεατής βρίσκεται σε ένα πεδίο ακτινοβολούμενο από ένα μεγάλο έργο τέχνης, τότε αναδύονται οι ωραιότερες πλευρές τής ψυχής του, οι οποίες έχουν ως στόχο την απελευθέρωση. Σε κάτι τέτοιες στιγμές λαμβάνει χώρα η συνειδητοποίηση και η ανακάλυψη του εαυτού μας ως ατόμου, η αίσθηση του άνευ ορίων δημιουργικού δυναμικού, καθώς και του απύθμενου βάθους των συναισθημάτων μας ” 2

[2] Ταρκόβσκι Α. Γλυπτική τού Χρόνου. Σκέψεις περί κινηματογράφου. Λονδίνο Bodley Head, 1987, σελ. 43.
[1] Η συνέντευξη δημοσιεύθηκε στην ρωσική γλώσσα για πρώτη φορά στο περιοδικό “Η τέχνη τού Κινηματογράφου” 1989, αριθ. 2, με τίτλο “Η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο …” Η συνέντευξη τού Αντρέι Ταρκόφσκι διεξήχθη από τον Charles – Henri de Brantes. Μετάφραση τής Μ. Τσακόβσκαγια από την έκδοση στην αγγλική γλώσσα τού “Μήνας” (“Μonth”) τού 1987 Νο 8 – 9.
https://gr.pravoslavie.ru/127505.html

Κάθε εποχή την σημαδεύει η αναζήτηση της αλήθειας. Όσο φοβερή κι αν είναι η αλήθεια, συμβάλλει στην ηθική υγεία ενός Έθνους. Η αναγνώρισή της αποτελεί ένδειξη υγιούς εποχής και ποτέ δεν έρχεται σε αντίθεση με την ηθική.

Ἀναστάσιμον.
Ἦχος β´.

Ὅτε κατῆλθες πρὸς τὸν θάνατον, ἡ ζωὴ ἡ ἀθάνατος, τότε τὸν ᾅδην ἐνέκρωσας, τῇ ἀστραπῇ τῆς θεότητος· ὅτε δὲ καὶ τοὺς τεθνεῶτας, ἐκ τῶν καταχθονίων ἀνέστησας, πᾶσαι αἱ δυνάμεις τῶν ἐπουρανίων ἐκραύγαζον· Ζωοδότα Χριστέ, ὁ Θεὸς ἡμῶν δόξα σοι.

Ἀπολυτίκιον τῆς Ἑορτῆς.
Ἦχος δ´.

Ἡ Γέννησίς σου Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, ἀνέτειλε τῷ κόσμῳ, τὸ φῶς τὸ τῆς γνώσεως· ἐν αὐτῇ γὰρ οἱ τοῖς ἄστροις λατρεύοντες, ὑπὸ ἀστέρος ἐδιδάσκοντο, σέ προσκυνεῖν, τὸν Ἥλιον τῆς δικαιοσύνης, καὶ σέ γινώσκειν ἐξ ὕψους ἀνατολήν. Κύριε δόξα σοι.

Ἀπολυτίκιον τῶν Ἁγίων Νηπίων
Ἦχος αʹ.

Τὰς ἀλγηδόνας τῶν Ἁγίων, ἃς ὑπὲρ σοῦ ἔπαθον, δυσωπήθητι Κύριε, καὶ πάσας ἡμῶν τὰς ὀδύνας, ἴασαι φιλάνθρωπε δεόμεθα.

Κοντάκιον τῶν Χριστουγέννων
Ἦχος γ´. Αὐτόμελον.

Ἡ Παρθένος σήμερον τὸν Ὑπερούσιον τίκτει, καὶ ἡ γῆ τὸ σπήλαιον τῷ Ἀπροσίτῳ προσάγει. Ἄγγελοι μετὰ ποιμένων δοξολογοῦσι· μάγοι δὲ μετὰ ἀστέρος ὁδοιποροῦσι· δι᾿ ἡμᾶς γὰρ ἐγεννήθη παιδίον νέον, ὁ πρὸ αἰώνων Θεός.

iconandlight.wordpress.com