Ρίξτε μια ματιά στο μοναδικό πορτρέτο του τελευταίου Βυζαντινού αυτοκράτορα που έχει αποτυπωθεί εν ζωή.

 

Οι συντηρητές που εργάζονται στη Μονή Ταξιάρχη στην ελληνική Πελοπόννησο ανακάλυψαν ένα προηγουμένως άγνωστο πορτρέτο του Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου, του τελευταίου Βυζαντινού αυτοκράτορα που βασίλευσε από το 1449 έως το 1453, στον τοίχο της εκκλησίας. Αυτό είναι το τελευταίο γνωστό αρχιτεκτονικό πορτρέτο ενός Βυζαντινού ηγεμόνα και η μόνη απεικόνιση του Κωνσταντίνου που έγινε κατά τη διάρκεια της σύντομης βασιλείας του.

Το πορτρέτο βρέθηκε στην εκκλησία κάτω από ένα στρώμα μεταγενέστερων ζωγραφικών έργων. Ένας γενειοφόρος άνδρας, στεφανωμένος με αυτοκρατορικό στέμμα και με ένα φωτοστέφανο ορατό πίσω του, μας κοιτάζει από τον τοίχο. Κρατά ένα σκήπτρο στο χέρι του και πάνω από τους ώμους του φέρει έναν μωβ μανδύα κεντημένο με χρυσό. Το οικόσημο της δυναστείας των Παλαιολόγων - ένας δικέφαλος αετός - είναι καθαρά ορατό στον μανδύα.

Είναι σημαντικό ότι αυτή δεν είναι μια εξιδανικευμένη αλληγορική απεικόνιση του αυτοκράτορα, τόσο χαρακτηριστική της βυζαντινής τέχνης. Όχι, είναι ένα αρκετά ρεαλιστικό πορτρέτο, με ξεχωριστά χαρακτηριστικά του προσώπου ενός συγκεκριμένου ατόμου. Και ήταν απίθανο να είχε ζωγραφιστεί ως επίσημη κρατική παραγγελία. Είναι πολύ πιθανό ο καλλιτέχνης που το δημιούργησε να είδε πράγματι τον αυτοκράτορα αυτοπροσώπως και να τον απαθανάτισε αργότερα.

Μέχρι το πρώτο μισό του 15ου αιώνα, το Βυζάντιο ήταν απλώς μια σκιά της κάποτε μεγάλης αυτοκρατορίας του. Σύντομα, οθωμανικά στρατεύματα έφτασαν στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και, μετά από μια βάναυση επίθεση, η πόλη καταλήφθηκε. Η μοίρα του ίδιου του Κωνσταντίνου παραμένει ασαφής: οι μουσουλμανικές πηγές διεκδικούν ομόφωνα την άτιμη φυγή του. Οι Έλληνες και, γενικότερα, οι χριστιανοί συγγραφείς, αντίθετα, είναι πεπεισμένοι για τον ηρωικό θάνατο του τελευταίου αυτοκράτορα στη μάχη.

Παρεμπιπτόντως, ελπίζουμε να θυμάστε ότι δεν αντιμετωπίστηκαν όλοι οι Παλαιολόγοι τόσο σκληρά: η ανιψιά του Κωνσταντίνου, Σοφία, παντρεύτηκε τον Μεγάλο Δούκα της Μόσχας, Ιβάν Γ΄, και ήταν η γιαγιά του πρώτου Ρώσου Τσάρου, Ιβάν του Τρομερού.

Κείμενο του  Αλεξάντερ Σοκόλοφ.