Πέμπτη 16 Απριλίου 2015

« …Οι οφθαλμοί πάντων εκπληρούντο δακρύων χαράς…»

Της Ελένης Μπετεινάκη*
Έχουν περάσει  120 χρόνια, σαν σήμερα,  από εκείνη την Κυριακή και τούτη η εκκλησία συνεχίζει να κοσμεί το Ηράκλειο. Συνεχίζει μεγαλόπρεπα να θυμίζει σε όλους την ιστορία της. Συνεχίζει να βρίσκεται στην καρδιά της πόλη μας  και μαζί της να κτυπά κάθε στιγμή η δική μας καρδιά, σαν το ρολόι της ρυθμικά, κάθε μισή ή μια ώρα. Συνεχίζει να λειτουργεί σαν στυλοβάτης καθημερινός, σε όλους μας  κι ίσως τούτες οι θύμησες να γίνονται γιατί πρέπει πάντα να θυμόμαστε πως, γιατί έγιναν όλα τότε και σήμερα εμείς τα απολαμβάνουμε!
Ας θυμηθούμε λοιπόν κάποια από τα γεγονότα που  όσες φορές και αν γραφούν πάντα θα είναι σαν πρώτη φορά να ξεφυλλίζουμε όλες εκείνες τις πολύτιμες σελίδες της ιστορίας του τόπου μας, κι όχι μόνο!


Τα εγκαίνια του ναού έγιναν με μεγαλοπρέπεια στις 16 Απριλίου 1895. Ήταν Κυριακή των Μυροφόρων και  επί μητροπολίτη Τιμόθεου Καστρινογιαννάκη. Αν και η Κρήτη βρίσκονταν ακόμα υπό τουρκική κατοχή, οι γιορτές για τα εγκαίνια του Αγίου Μηνά κράτησαν 3 μέρες και ολόκληρη η πόλη  είχε γίνει αγνώριστη από τους στολισμούς και τον λαμπρό φωτισμό. Στην  εφημερίδα « Ηράκλειο » περιγράφεται όλη η ατμόσφαιρα της μεγάλης αυτής ημέρας, κι ίσως τούτη η φράση να είανι η πιο λιτή αλλά και η πιο περιεκτική από το συναίσθημα όλων :« …Οι οφθαλμοί πάντων εκπληρούντο δακρύων χαράς…». Όλοι ήσαν παρόντες στην τελετή, Χριστιανοί και Τούρκοι, Άρχοντες, δημογέροντες, Πασάδες και ανώτατοι στρατιωτικοί.  Όλα είχαν ένα πανηγυρικό χαρακτήρα που περιγράφεται περίτρανα στις εφημερίδες.
"Σπίτια, σοκάκια και τσαρσά τώρα μορφίσαν όλα,
τώρα που ξετελεύτηκε Αη Μηνάς στη χώρα.
Σαββάτ' αργά και Κυριακή η νύχτα ήτο μέρα
απού τα φώτα που 'φτανε και ρίκταν στον αέρα.
Λάμπες, φανάρια και κεριά, χρωματιστά κανδήλια
όλη η χώρα ήφεγγε σαν να 'τον μέρα ίδια"


« …Αμφιβάλλομεν, αν άλλοτε ποτέ το Ηράκλειον είδε θρησκευτικήν πανήγυριν ούτω λαμπράν και επιβάλλουσαν, οία υπήρξεν η της παρελθούσης Κυριακής επί τοις εγκανίοις του νεοδμήτου καθεδρικού ναού του Αγ. Μηνά. Άπειρον ήτο το πλήθος το πανταχόθεν της νήσου συρρυθέν, όπως παραστή εις την μεγαλοπρεπή τελετήν, πρωτοφανής δε η γενομένη διακόσμησις της ημετέρας πόλεως και μοναδική η τηρηθείσα πανταχού καθ’ όλην την διάρκειαν της πανηγύρεως ευκοσμία. Ο ενθουσιασμός των πανηγυριστών ήτο απερίγραπτος. Περιεσκόπουν τον νεόδμητον ναόν μετά πολλής περιεργείας και η καρδία αυτών επληρούτο χαράς και δεν εκορέννυντο αποθαυμάζοντες το κάλλος και το μέγεθος αυτού. Οι οφθαλμοί πάντων επληρούντο δακρύων χαράς, θερμαί δ’ ευχαριστίαι ανεπέμποντο νοερώς προς τον Ύψιστον, τον καταξιώσαντα αυτούς να ίδωσι συντελεσθέντα και εγκαινιαζόμενον εν ταις ημέραις αυτών τον περικαλλή ευκτήριον οίκον, προς αποπεράτωσιν του οποίου επί όλον τρίτον αιώνος έκαστος συνεισέφερεν αγογγύστως τον οβολόν του. Και όντως έργον τοσούτον μέγα, έργον απαιτήσαν δαπάνην 30 περίπου χιλ. λιρών, μη συνυπολογιζομένης της προσωπικής εργασίας, συνετελέσθη κυρίως εκ της μικράς μεν εκάστοτε, αλλ’ ανεξαντλήτου πάντοτε συνδρομής των Χριστιανών, και συνετελέσθη ουδέν φέρον βάρος χρέους. Όταν αναλογισθή τις ότι τα μεταλλικά, τα οποία ερρίπτοντο καθ’ εκάστην Κυριακήν εις τον δίσκον ή το περιφερόμενον εν τη αγορά κυτίον του Αγίου Μηνά και οι καρποί τους οποίους προσέφερον καθ’ εκάστην συγκομιδήν οι γεωργοί μας εις τους περιερχομένους τα χωρία προς συλλογήν τοιούτων εράνων υπέρ του εγειρομένου ναού απετέλεσαν το ποσόν τοσούτων χιλιάδων λιρών, δεν δύναται να μη ενθυμηθή το του Ησιόδου:
Ει γαρ κενκαί σμικρόν επί σμικρώ καταθείο
Και θαμά τούτ’ έρδοις τάχα κεν μέγα και το γένοιτο.

Τί δύναται να κατορθώση η λαϊκή συνδρομή! Ηλίκα έργα δύναται η των πολλών σύμπραξις να επιτελέση, όταν τύχη καλής διευθύνσεως! Και έτυχε τοιαύτης εν τη παρούση περιστάσει, διότι πάντες ανεξαιρέτως οι πρόκριτοι της ημετ. πόλεως από της καταθέσεως του πρώτου θεμελίου λίθου μέχρι της επιθέσεως της κορωνίδος του έργου ειργάσθησαν μετ’ αξιεπαίνου ζήλου προεξαρχούσης και καθοδηγούσης της ανωτάτης ημών παρ’ ημίν εκκλησιαστικής αρχής, προς ην δικαίως εξεδήλωσαν τα αισθήματα της αγάπης και της ευγνωμοσύνης αυτών οι ημέτεροι συμπολίται κατά την εορτήν των εγκαινίων αναρτήσαντες πολλαχού επί των πηχθεισών μυρσινοστολίστων αψίδων περιεστεμμένας και μετά τιμητικών επιγραφών τας εικόνας των δύο σεπτών ιεραρχών, ήτοι του αιδίμου Διονυσίου του Ε΄ του εξ Αδριανουπόλεως, επί της αρχιερατείας του οποίου εθεμελιώθη ο ναός, και του νυν αρχιερατεύοντος Σεβ. Τιμοθέου Καστρινογιαννάκη, εφ’ ου εις πέρας αχθείς ενεκαινίσθη. Αλλά και προς τας πολιτικάς αρχάς και ιδία προς την Α.Α.Μ. τον Σεπτόν ημών Μονάρχην διετράνωσε κατά την εορτήν των εγκαινίων ο λαός την αφοσίωσιν και τα αισθήματα του σεβασμού, άπερ τρέφει προς τας αρχάς ταύτας. Δεν ελησμόνησεν ο λαός, ότι ο αοίδιμος αυτοκράτωρ Σουλτάν Αβδούλ Αζίζ προσήνεγκεν υπέρ του ναού τούτου γενναίαν συνδρομήν, 40.000 γρόσια. Αισθάνεται καλώς οίαν οφείλει ευγνωμοσύνην και προς τον Μονάρχην εκείνον και προς τον νυν ευκλεώς ανάσσοντα, υπό την κραταιάν αιγίδα και την πατρικήν προστασίαν των οποίων ηδυνήθη να περατώση αισίως τον περίλαμπρον τούτον ιερόν οίκον, το αγλάισμα της ημετέρας πόλεως. Δια τούτο και σεπταί εικόνες της Α.Α.Μ. του Σουλτάνου και παρ’ αυτάς αι των διαπρεπών αυτού λειτουργών, του τε Εξοχ. Γεν. Διοικητού Αλεξάνδρου Καραθεοδωρή πασά και του Εξοχ. Διοικητού Ηρακλείου υποστρατήγου Χασάν Ταξίν πασά ανεστηλώθησαν εν τοις μάλιστα περιόπτοις σημείοις, ευχαί δε διάπυροι ανεπέμφθησαν κατά την λιτανείαν υπέρ υγείας και ευκλείας της Α.Α.Μ. και των Εξ. Διοικητών, πιστών και προθύμων εκτελεστών των υψηλών Αυτής εφέσεων. Αι αυθόρμητοι αύται εκδηλώσεις των αισθημάτων του λαού προς τε την θρησκευτικήν και πολιτικήν αρχήν δεικνύουσιν, ότι ούτος γινώσκει να εκτιμά προσηκόντως τους των καλών εργάτας. Η υπό πάσαν έποψιν αξιέπαινος συμπεριφορά των κατοίκων του Ηρακλείου αρίστην ενεποίησε πάσιν εντύπωσιν.
Ας προβώμεν νυν εις την περιγραφήν των καθ’ εκάστα της τελετής των εγκαινίων.
…Από των μέσων της παρελθούσης εβδομάδος ήρξαντο συρρέοντες οι φιλέορτοι εις την ημ. Πόλιν. Το Σάββατον η κίνησις εν τη αγορά και ένα ταις οδοίς της πόλεως ήτο λίαν ζωηρά. Επαρχιώται και χαρίεσσαι και ροδόχροι επαρχιώτισσαι, απερίττως μεν αλλά επιχαρίτως ημφιεσμέναι, περιήρχοντο τας οδούς βραδεί τω βήματι και απλήστως εθεώντο τας αψίδας, τας σημαίας, τας εικόνας, τας επιγραφάς και τον άλλον διάκοσμον, εξέφραζον δε συχνάκις τον θαυμασμόν και την ευχαρίστησιν αυτών επί τοις ορωμένοις δι’ αφελεστάτων επιφωνήσεων και απλάστου φαιδρότητος.Και ήτο το όντι λίαν μαγευτική η θέα της εορτάζουσας  πόλεως, ιδίως κατά την μεταξύ του Σαββάτου και της Κυριακής και την μεταξύ της Κυριακής και Δευτέρας νύχτα, καθώς ήσαν πλουσίως φωταγωγημέναι αι αψίδες και αι προσόψεις των οικιών και των καταστημάτων δια κανδηλίων και κηρίων και ενετικών φανώνΗ εκ δαφνών και μυρτιών διακόσμησις και η ανάρτησις διαφόρων εικόνων εις τας κεντρικοτέρας οδούς, εις τα επισημότερα καταστήματα και εις τα περίοπτα μέρη, ένθα εκυμάτιζον σημαίαι και κοσμητικαί ταινίαι και ήσαν τοποθετημέναι επιγραφαί πλαισιούμεναι υπό χρωματιστών πλαισίων και ποικίλων διακόσμων, διήγειρον την περιέργειαν…Στη συνοικία «Δερμιτζίδικα», πάνω σε μια αψίδα, που είχε στηθεί εδώ, ήταν αναρτημένη επιγραφή μέσα στο πλαίσιο, που με χρυσά γράμματα έγραφε «Ζήτω  ο Κρήτης Τιμόθεος- Ζήτω οι κτήτορες του ναού του Αγίου Μηνά». Παρόμοια επιγραφή είχε αναρτηθεί επίσης σε μια από τις αψίδες που βρισκόταν στην αγορά « Μεϊντάνι», μπροστά από το κατάστημα του Γ. Κανετάκη…»    (Εφημερίδα Ηράκλειον)« …Οι οφθαλμοί πάντων εκπληρούντο δακρύων χαράς…»
Και οι περιγραφές την ημέρα της τελετής  συνεχίζονται  με αναφορά σε όλους όσοι παραβρέθηκαν στα εγκαίνια …
«…τη Κυριακή λίαν πρωί κατέπλευσεν εις την πόλιν μας το ατμόπλοιον “Ισμαήλ” φέρον την Α. Εξοχ. τον Γεν. Διοικητήν συνοδευόμενον υπό της Α. Εξ. του Διοικητού Ρεθύμνης Σουλεϊμάν Ασάφ-πασά και υπό του γυναικαδέλφου αυτού κ. Ιακ. Μουσούρου. Αμα τω κατάπλω του ατμοπλοίου η Α. Εξ. ο Διοικητής Ηρακλείου συνοδευόμενος υπό του χριστιανού αρχιγραμματέως της Διοικήσεως κ. Γεωρ. Οικονομίδου κατήλθεν εις τον λιμένα προς υποδοχήν της Α. Εξ. του Γεν. Διοικητού, συγχρόνως δε σχεδόν κατήλθον εκείσε προς τον αυτόν σκοπόν 6 μέλη της τελεταρχικής επιτροπείας, οι κ.κ. Ζ. Θιακάκης, Εμμ. Πολυχρονίδης, Χρόνης Ρασιδάκης, Γ. Στεργιάδης, Γ. Βουγιουκλάκης και Ιωάννης Δοκουμετζίδης, ως αντιπρόσωποι της κοινότητος και της Α.Σ. του Μητροπολίτου. Επί του ατμοπλοίου ανήλθεν η Α. Εξοχότης ο Διοικητής Ηρακλείου, μεθ’ ού μετ’ ού πολύ απέβη εις την ξηράν η Αυτού Εξοχότης, ο Γενικός Διοικητής μετά των συνοδευόντων αυτόν. Επί της προκυμαίας εδεξιώσαντο την Α. Εξ. τον Γενικόν Διοικητήν τα ανωτέρω μέλη της τελεταρχικής επιτροπείας, κατόπιν δ’ η Α. Εξοχότης συνοδευόμενη υπό της Α. Εξ. του Διοικητού Ηρακλείου και των μελών της τελεταρχικής επιτροπείας ανήλθεν εις το Διοικητήριον δια της αγοράς “Βεζίρ-Τσαρσί”, εν ή στρατός παρατεταγμένος εις δύο στίχους απένεμεν αυτή τας προσηκούσας τιμάς…
….Ολόκληρος ο ναός ήτο κατειλημμένος υπό πυκνού πλήθους ανδρών, ο δε γυναικωνίτης ήτο υπέρμεστος κυριών, ών αι κεφαλαί απετέλουν ωραίας ανθοδέσμας. Και ο νάρθηξ δε και αι εκατέρωθι του ναού ευρείαι στοαί και όλος ο περίβολος ήσαν πλήρεις λαού….

….Ούτω διατεταγμένων των πραγμάτων η από πρωίας αρξαμένη μεγαλοπρεπής τελετή εχώρει μετά πολλής ευταξίας ψαλλόντων τους κεκανονισμένους ύμνους δύο καλλιφωνοτάτων ψαλτών, του κ. Στ. Σαζόγλου και του κ. Πέτρου Παπαστεφανίδου, ιατρού επίτηδες ελθόντων του μεν εκ Πειραιώς, του δε εξ Ιεραπέτρου. Μετά το πέρας της ακολουθίας του όρθρου εγένετο η λιτανεία, ής μετέσχον υπέρ τους 70 εκ των 130 κληρικών των συναθροισθέντων εν Ηρακλείω χάριν της πανηγύρεως κατά την εξής τάξιν. Προηγούντο εις δύο στίχους οι πρεσβύτεροι, εν οίς και ο προϊστάμενος της εν Ηρακλείω εκκλησίας των Αρμενίων, είποντο κατόιπιν οι ιερομόναχοι και μετά τούτους οι αρχιμανδρίται και ηγούμενοι φέροντες αργυρόδετα ευαγγέλια. Κατόπιν ήρχοντο οι 8 της Κρήτης επίσκοποι ημφιεσμένοι λαμπράς χρυσοϋφάντους αρχιερατικάς στολάς και φέροντες επί κεφαλής εν δισκαρίοις άγια λείψανα, μετ’ αυτούς δ’ ήρχοντο οι διάκονοι και τελευταίος η Α.Σ. ο Μητροπολίτης συνοδευόμενος υπό της Α. Εξ. του Γεν. Διοικητού, της Α. Εξ. του Διοικητού Ηρακλείου, της Α. Εξ. του Διοικητού Ρεθύμνης, των αξιοτ. κυρίων προξένων, του αντιπροσωπεύοντος την Α. Υψ. τον ηγεμόνα της Σάμου και πολλών προκρίτων συμπολιτών. Πλήθος άπειρον ηκολούθει κατόπιν την σεμνοπρεπή και λίαν επιβάλλουσαν εκκλησιαστικήν πομπήν, ήτις εξελθούσα εκ της μεσημβρινής εισόδου του περιβόλου του ναού προυχώρησεν εν μέσω δυο στίχων χωροφυλάκων και στρατιωτών παιανιζούσης της στρατιωτικής μουσικής προς το “Πλατύ σοκάκι” λεγόμενον. Ενταύθα η Α.Σ. ο Μητροπολίτης στας παρά την θύραν της οικίας του κ. Α. Βορεάδου, όπου ήτο ανεστηλωμένη η εικών της Α. Υψηλ. του ηγεμόνος Σάμου Γ. Βέροβιτς-πασά εποιήσαντο αίτησιν υπέρ της Α. Εξ. του Γεν. Διοικητού Κρήτης και υπέρ της Α. Υψ. του ηγεμόνος Σάμου. Κατόπιν η πομπή διελθούσα τα “Δερμιτζίδικα”, τα “Γιατράδικα”, την πλατείαν “Μεϊντάνι” και τα “Γιαμαλίδικα” έστη προς το Α. άκρον της “Πλατειάς-Στράτας” παρά το “Σαντριβανάκι”, όπου ως και ανωτέρω είπομεν, εφ’ υψηλής και λαμπρώς κεκοσμημένης αψίδος ήτο ανεστηλωμένη μεγάλη εικών της Α.Α.Μ. του Σουλτάνου και εκατέρωθι αυτής ολίγον χαμηλότερα αι εικόνες της Α. Εξ. του Γεν. Διοικητού και της Α. Εξ. του Διοικητού Ηρακλείου. Ενταύθα η Α.Σ. ο Μητροπολίτης εποιήσαντο αίτησιν και ανέπεμψεν ευχάς προς τον Υψιστον υπέρ υγείας και ευκλείας της Α.Α.Μ. του Σουλτάνου, του Εξ. Γεν. Διοικητού και του Εξ. Διοικητού Ηρακλείου. Μετά ταύτα η πομπή διελθούσα την “Πλατειά Στράτα” επανήλθεν εις τον ναόν. Οι εξώσται και τα παράθυρα, τα εκατέρωθι των οδών, δι’ ων διήρχετο η πομπή, ήσαν πλήρη θεατών, αβραί δε χείρες έρραινον δι’ ανθέων και κομφέτων τους αποτελούντας αυτήν.« …Οι οφθαλμοί πάντων εκπληρούντο δακρύων χαράς…»
Μετά την επάνοδον εις τον ναόν συνεπληρώθη η τελετή του εγκαινιασμού, μεθ’ ήν ήρξατο τελουμένη η ιερά μυσταγωγία, ής μετέσχον πάντες οι επίσκοποι προεξάρχοντος του Μητροπολίτου, ήτοι 9 εν όλω αρχιερείς, και προς τούτοις 30 άλλοι κατώτεροι κληρικοί, αρχιμανδρίται, ηγούμενοι και διάκονοι. Και ήτο λαμπρόν το θέαμα 9 αρχιερέων συλλειτουργούντων, ιδίως όταν εξελθόντες ομού πάντες εκ του αγίου βήματος εκάθισαν επί εξέδρας, ήτις είχε σταθή προ της ωραίας πύλης λεγομένης, έχοντες εν μέσω την Α. Σεβ. στάσα προ της ωραίας Πύλης απήγγειλεν εν προφανεί συγκινήσει τον ακόλουθον λόγον, όστις και δια το υψηλόν του ύφους και δια το απ’ αρχής μέχρι τέλους αυτού διήκον βαθύ αίσθημα φιλοπατρίας κρίνεται κατά πάντας αντάξιος της μεγάλης εορτής….».
«….Τα εγκαίνια του ναού επανηγύρισεν ο λαός επί τρεις ημέρας, μόλις δε μετά μεσημβρίαν της Τρίτης ήρχισε να διαλύη τας αψίδας. Οι πλείστοι των εκ των επαρχιών ελθόντων παρέμειναν εν τη πόλει μέχρι της ημέρας ταύτης. Επίσης παραμένουσιν εν τη πόλει ημών μέχρι σήμερον και πάντες οι επίσκοποι. Εν τω άρτι εγκαινισθέντι ναώ τελείται καθ’ εκάστην αρχιερατική λειτουργία υφ’ ενός επισκόπου, είς ην φοιτά πολύ πλήθος.Αι εισπράξεις του ναού κατά τας ημέρας της πανηγύρεως των εγκαινίων ανήλθον εις 500 περίπου εικοσόφραγκα, ποσόν υπερβαίνον τας ελπίδας πάντων….»
Εφημερίδα Ηράκλειον , 20 Απριλίου 1895
Η εφημερίδα « Ηράκλειον» συνεχίζει το αφιέρωμα της και λίγο πριν το τέλος αναφέρει  πως αφού τελείωσαν όλες οι διαδικασίες και οι επίσημοι επέστρεψαν στις έδρες τους , ο απλός λαός συνέχισε να πανηγυρίζει και να χορεύει σε πλατείες και δρόμους με τους ήχους της κρητικής λύρας…καταλήγοντας σε μία ακόμη συγκινητική παράγραφο :«…Ο αρχιτέκτων του ναού Α. Μούσης, αφ’ ού εξ αρχής μέχρι τέλους επεστάτησεν εις την ανέγερσιν αυτού και είδεν αυτόν περατωθέντα, απέθανε προ 9 μηνών και δεν επρόφθασε να ίδη τα εγκαίνια αυτού…».
Τούτος ο ναός θα υπάρχει και στο μέλλον, όταν κι εμείς θα έχουμε φύγει …θα συνεχίσει να συγκεντρώνει πιστούς, ερευνητές, ιστορικούς ,απλούς καθημερινούς ανθρώπους και θα είναι παντοτινά το πιο λαμπρό σύμβολο της πόλης μας!
Ποιος ξέρει ίσως και απόψε να κάμει την βόλτα του με τ΄αλογό του, ο Αη Μήνας, στα σοκάκια και στους σύγχρονους πια δρόμους της πόλης του, να δει αν όλα είναι εντάξει , αν παρά τα χρόνια οι άνθρωποι συνεχίζουν να ζουν αρμονικά, στις πλατείες, στα σπίτια και σ΄όλες τις γειτονιές. Και αφού κάνει τη γύρα του, να επιστρέψει στην εικόνα, στο σπίτι  Του, άγρυπνος φρουρός μια πολιτείας που δεν κοιμάται ποτέ, δεν ησυχάζει ούτε για μια στιγμή!
Άγιε Μηνά μου …όχι μόνο 120 χρόνια …1120 κι ακόμα πιο πολλά!
*Η Ελένη Μπετεινάκη είναι νηπιαγωγός

Εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ
-Απ όσα θυμούμαι το Παλιό Κάστρο , Μανόλης Δερμιτζάκης,εκδ. Δοκιμάκης
-http://zhtunteanagnostes.blogspot.gr

-Γεώργιος Συλαμιανάκης, "Άγιος Μηνάς" ,1939        http://www.cretalive.gr/history/view/spitia-sokakia-kai-tsarsa-twra-morfisan-ola-twra-pou-jeteleuthke-ah-mhnas-s/204260

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου